राजाने एखादं बाळ दत्तक घेतल्याची जशी कथा आढळते तशी कर्णाच्या रूपाने सांभाळलेल्या सूतपुत्राची पण... इथे कुमारीमाता कुती आढळते. इतर धांडोळ्यात शकुंतला, मेनका आणि विश्वामित्रही दिसून येतात. राजाच्या गादीला वारस मिळावा म्हणून कुमारसंभवाद्वारे पुत्रप्राप्तीच्या कथांनी भारताचा प्राचीन इतिहास भरलेला आढळतो. दुसरीकडे वंश सातत्यासाठी नियोगाची परंपरा आढळते. हे सारं जात, धर्म, वंश, परंपरा यांच्या सातत्याच्या आग्रहातून घडत राहतं.
या सगळ्या व्यवहारात नैतिक-अनैतिकतेचे प्रश्न सर्रास सोईस्करपणे वापरल्याचे दिसून येते. ब-याचदा खोट्या प्रतिष्ठेचा बाऊ करून पापावर पांघरूण घालण्याच्या कथा पुराण व इतिहासात काही कमी नाहीत.
प्रारंभी देव लोकांच्या कथात सूर-असूर अशा विभाजनाने तत्कालीन व्यवस्था विभाजित दिसते. नंतरच्या काळात हे विभाजन राजा आणि प्रजेच्या रूपात येतं. धर्माचे प्राबल्य असलेल्या काळात हे विभाजन धर्मार्थी व धर्माश्रित अशा रूपात आढळते. मध्यकाळानंतरच्या आधुनिक काळात विशेषतः एकोणिसाव्या शतकात ही व्यवस्था जात केंद्रित बनलेली दिसून येते व समाज सवर्ण व अवर्णाच्या श्रेणीत विभागलेला दिसून येतो. विसाव्या शतकाच्या उत्तरार्धात जगात सर्वत्र जाती, धर्माच्या कुंपणापलीकडील वंचित व उपेक्षितांच्या व्यथा वेदनांचा स्वर सर्वभाषिक साहित्यात चढ्या आवाजात वेशीवर टांगू पाहतो. एके काळी समाजव्यवस्थेने कायम रकान्यात ठेवलेल्या दलित व वंचितांच्या वर्गापर्यंत अक्षराची पहाट पोहोचल्यावर अंधार गुहेत ठिणगी पडावी तसे समाजातील नवे अनुभवविश्व उदयाला येत जागतिक साहित्यपटलावर निग्रोंच्या साहित्याने जशी सरंजामी व्यवस्थेविरुद्ध तुतारी फुकली त्यातून ‘ब्लू साँग्ज' उदयाला आली. मराठी साहित्याच्या संदर्भात हाच उद्गार दलित साहित्याच्या स्वरूपात विकसित झाला. पुढे दलितेतर वर्गातील उपेक्षित समाज समुदाय लिहिते झाले आणि त्यातून वंचित साहित्याचा विकास झाला. ग्रामीण साहित्य चळवळ, आदिवासी साहित्य, स्त्रीमुक्तीवादी, जनवादी, पुरोगामी साहित्य अशा अनेक नवसाहित्याप्रमाणेच मराठी साहित्यात वंचितांच्या व्यथा-वेदनांना स्वर देणार एक सशक्त साहित्य प्रवाह आपली वेगळी मुद्रा मराठी साहित्यावर प्रभावीपणे उठवत आहेत. ही आता सूर्यप्रकाशाइतकी स्वच्छ गोष्ट झाली आहे.
वैश्विक इतिहास
समाजामध्ये दलितेतर वंचितांचा असा एक मोठा प्रवाह मनुष्य विकासाच्या प्रारंभापासून दिसून येतो. जो प्रारंभापासून आज अखेर अल्पसंख्य,
