पान:वनस्पतिविचार.pdf/98

विकिस्रोत कडून
या पानाचे मुद्रितशोधन झालेले आहे
७०     वनस्पतिविचार.     [ प्रकरण
-----

राहणे शक्य नसते. पण ही स्थिति फार दिवस टिकत नाही. त्वचारंध्राप्रमाणे येथेही लहान लहान द्वारे त्या नवीन पदरावर येतात, हीं द्वारे हिंवाळ्यांत

आतून बंद होतात. कारण त्यांचे आतील बाजूस नवीन पेशी उत्पन्न होऊन त्यास अडोसा दिला जातो. एकदल धान्यवनस्पतींत खोडावर असले पदर व पदरभेदी द्वारे ( Lenticel ) फारशी पाहुण्यांत येत नाहीत. जें खोड दरवर्षी अधिक रुंद वाढते, त्यामध्ये ही स्थिति अवश्य असते. कॉर्क नांवाचे झाड आहे त्यांत सालीतील संवर्धक शक्तीमुळे पुष्कळ पदर उत्पन्न होतात. हें पदर मऊ असून भेंडाळ असतात. ह्यांचा व्यापारीदृष्ट्या उपयोग होतो. ह्या पदरापासून बाटलीस लागणारी बुचे तयार करतात. ह्यावरून त्या पदरास कॉर्क पदर म्हणतात व झाडासही कॉर्क वृक्ष म्हणतात. आपणही त्या पदरास कॉर्क ह्या नावाने संबोधू.

 वनस्पतीच्या दुखविलेल्या अथवा कापिलेल्या जागी संवर्धक शक्तीमुळे प्रथम मृदु पदर येत जातात. पुढे त्यावर ह्या कॉर्क पदरांचे आवरण येते.

 स्तंभांतर जालांपैकी परिवर्तुळ ( Pericycle ) ग्रंथ्यंतराल पदर ( Medullary rays ) व भेंड ( Pith ) हीं मुख्य होत. ह्यांचा उगम मध्यपदरा ( Pleome ) पासून होतो. द्विदलधान्यवनस्पतीमध्ये ही जालें स्पष्ट असतात. पण एकदल धान्यवनस्पतींत खोड बहुतेक भेंडमय असून मधून मधून वाहिनीमय ग्रंथी आढळतात.

 परिवर्तुल एकदल तसेच द्विदलधान्य वनस्पतींत बहुतेक चांगले वाढते. मुळ्यांमध्ये परिवर्तुल एक पदरी अथवा बहुपदरी असते. त्यापासून द्वितीयक मुळ्या उत्पन्न होतात. परिवर्तुळाच्या पेशी कधी कधी जाड होऊन त्यांपासून तंतू तयार होतात.

 ग्रंथ्यंतराल पदर द्विदल धान्यवनस्पतींच्या खोडांत असून मध्यभागी असणारे भेंड व बाहेरील परिवर्तुळ ह्यांचा संबंध त्यामुळे जडला जातो. एकदल वनस्पतीच्या खोडांत हे पदर असत नाहीत. कारण ते सर्वच भेंडमय असते. तसेच भेंड हीं द्विदलधान्य वनस्पतींत नेहमी आढळते असे नाहीं. कांहींमध्ये ते अधिक असते व कांहींत ते गळून जाते. भेंडाच्या पेशी बहुतेक मृदु असतात. कांहीं पाणवनस्पतींत परिवर्तुळाचा अभाव असतो. द्विदलधान्यवनस्पतींत