पान:वनस्पतिविचार.pdf/96

विकिस्रोत कडून
या पानाचे मुद्रितशोधन झालेले आहे



६८     वनस्पतिविचार.     [ प्रकरण
-----

पानावरील केस कधी कधी एकपेशीमय अथवा बहुपेशीमय आढळतात. त्यांच्या आकृतीप्रमाणे त्यास निरनिराळे स्वरूप प्राप्त होते. साधारणपणे केंस वनस्पतीच्या सर्व भागांत आढळतात. फुलांतील नाजुक परागवाहिनीवर ( Style ) सुद्धा केंस येतात. असल्या केसांची गर्भधारण क्रियेंत अप्रत्यक्ष मदत होते. परागवाहिनीवरील केंसास परागकण एकदा चिकटले असता निघून जाणे शक्य नसते, परागकणाची गर्भसंस्थापनेस प्रत्यक्ष जरूरी असल्यामुळे ह्या केंसाकडून त्या क्रियेस अप्रत्यक्ष मदत केल्यासारखी असते, नाहींतर गर्भधारणा मागे पडली असती.

 कोंवळा भाग उन्हाच्या अथवा थंडीच्या कडाक्याने करपून जाण्याचा संभव असल्यामुळे कोवळ्या भागांवर केंस नेहमी येतात, व त्यामुळे त्याचे संरक्षण होते.

 केंस जेव्हां जास्त कठीण व अणकुचिदार होतात, त्या वेळेस त्यास कांट्यासारखे रूप येते. गुलाबावरील कांटे अशा तऱ्हेचे बाह्य त्वचेवरील कठीण झालेले केंस होत. असल्या केसांचा अथवा कांट्याचा अंतर्भाव संरक्षक पेशीजाल रचनेत होतो. ह्या काट्यांस त्वककंटक हे नांव आहे. ह्यांचा उल्लेख पूर्वी केलाच आहे.

 साल (Cortex):-बाह्यत्वचेच्या नंतर आतील बाजूस साल सुरू होते. येथील पेशी मृदु व दीर्घ असतात. पेशीमध्ये पोकळ्यांचा भरणा येथे विशेष असतो. पेशीच्या भित्तिका पातळ किंवा जाड असतात. त्यांची रचना अवयवाप्रमाणे कमी अधिक जाडीची असते. कोंवळे खोंड, पाने, उपपुष्प, पत्रे वगैरेमध्ये रंजित शरीरें ( chloroplasts ) पुष्कळ आढळतात. पानांत बहुतेक त्यांचा भरणा असतो. दुग्धरसवाहिन्या, व पेशींमध्यनलिका सालींत आढळतात. पुष्कळ वेळां मृदुजाल व साल ही दोन्ही समानार्थी उपयोग करतात.

 सालींत स्थानभिन्नत्वामुळे दोन प्रकारची जालें असतात, १ स्तंभबाह्य ( Extrastelar ). व २ स्तंभांतर्गत (Intrastelar). स्तंभाचे बाहेरील अंगास असणारे जाल स्तंभबाह्य व स्तंभांत असणारे जाल स्तंभांतरगत होत. स्तंभबाह्यांत ( Exodermis ) अंतरालत्वचा व अंतरत्वचा (endodermis) असे दोन भिन्न पदर आढळतात. अंतरत्वचा (endodermis)