पान:वनस्पतिविचार.pdf/231

विकिस्रोत कडून
या पानाचे मुद्रितशोधन झालेले आहे



२४ वे ].    पुनरुत्पत्ति.    २०५
-----

दोन विभाग होतात, व पुढे याचप्रमाणे दोन्हींचे चार, चारांचे आठ, आठांचे सोळा असे ते वाढत जातात. तयार होणाऱ्या पेशींत मूळ पेशीप्रमाणे केंद्र व पेशीमय द्रव्येही आढळतात. ह्या पेशी कांहीं काल एकाच साधारण भित्तिकेंत राहून पुढे आपोआप वेगळ्या होऊन आपला स्वतंत्र व्यवहार सुरू करितात. येथे स्त्रीपुरुषतत्वसंयोगयुक्त उत्पत्ति आढळत नाहीं. ही वनस्पति हिरवळ शैवालवर्गांपैकी आहे.

 शैवालतंतूंत ( Spirogyra ) पुष्कळ पेशी एकास एक लागून त्यास सांखळीसारखा आकार येता. प्रत्येक पेशीत फिरकीदार हिरवे पट्टे असून, मधून मधून चमकणारी विशिष्ट जीवनशरीरें (Pyrenoids ) असतात. येथे उत्पत्तिकार्य स्त्रीपुरुषतत्त्वसंयोगजन्य असते. दोन विशिष्टतंतु एकमेकांजवळ असल्यास परस्पर पेशींत उत्पत्तिभावना सुरू होऊन, परस्पर पेशींतून नळ्यांसारखे रस्ते उत्पन्न होऊन एकमेकांस भिडतात. ह्या वेळेस एका पेशीतील सर्व पेशितत्वें संकुचित होऊन त्यांचा जणु गोळा बनतो. हा गोळा अथवा संकुचित जीवनभाग त्या रस्त्यांतून खाली जाऊन तेथील केंद्राशी संयोग पावतो. वरील पेशी त्या वेळेस अगदी रिकामी होते, व खालील पेशीत दोन्हींची पेशीद्रव्ये एकजीव होतात. येथेही पेशद्रव्यें गोळ्यासारखी दिसतात. गर्भीकृत भाग कांहीं वेळ विश्रांति घेऊन पुनः पूर्ववत वाढून त्यापासून धागे सुरू होतात. शैवालतंतूस दोन तंतूची जरूरी उत्पत्तिकार्यास लागते असे नाही, तर कधी कधी एकाच तंतूतील जवळच्या पेशीमध्ये हे स्त्रीपुरुषसंयोगकार्य घडते.

 शैवालतंतूंपैकी प्रत्येक पेशी खरोखर स्वतंत्र वनस्पति आहे, असे म्हणण्यास हरकत नाही. कारण तंतूच्या पेशी अलग अलग जरी केल्या, तरी त्यांपासून वाढ होते. तसेच प्रत्येक पेशी दुसऱ्या जवळच्या पेशीस कोणत्याही प्रकारची मदत करीत नसते. इतर बहुपेशीमय वनस्पतींत प्रत्येक पेशी सर्वसाधारण वनस्पतीच्या जीवनकार्याकरिता आपला सर्व व्यवहार करते. उच्च वनस्पतीमध्ये सर्व अवयवांचा उपयोग व्यक्तीच्या कल्याणाकरितां असतो. प्रत्येक अवयव स्वतंत्र कार्य करून त्याचा अंतिम हेतु एकजीवाप्रित्यर्थ असतो. ही गोष्ट शैवालतंतूंमध्ये विशेष लक्षात ठेवण्यासारखी आहे. ह्याच वर्गात मात्र अशाच प्रकारच्या काहीं तंतुमय वनस्पति आहेत.