आतां आपणांस फळांतील बीजांचा विचार केला पाहिजे. पूर्वी कांहीसा थोडा विचार बीजांविषयी केला आहेच. त्यांचा संबंध विशेषेकरून बीजजनन (Germination) दृष्टीने झाला. ह्याठिकाणीं गर्भीकृत बीजाण्डा (Ovules) पासून कोणत्या घडामोडी होऊन बीजस्वरूप प्राप्त होते, तसेच बीजाण्ड-स्थितीचे बीजस्थितीत कसे स्वरूप बदलत गेले, ह्याचा विचार केला जाईल.
खरोखर मुख्य बाबतीत बीजाण्ड व बीज ह्यांत फारसा फरक नसतो. अण्डावरील दोन्ही पडदे बीजस्थितीत कायम असतात, अथवा संकुचित होऊन त्याची जाड कवची बनते; जसे अण्डांत पोषक अन्नाचा बलक असतो, त्याप्रमाणे बीजामध्येही अन्नसामुग्री असते. मग ती अन्नसामुग्री गर्भान्तर असो अथवा गर्भबाह्य असो. तसेच त्यावरील छिद्र ( Micropyle ) बीजस्थितीतही असते. ह्या छिद्राचा दोन प्रकारचा उपयोग असतो. ह्या छिद्राचा फायदा घेऊन परागनळी आंत घुसून गर्भकोशांतून ( Embryosac ) गर्भाण्डाकडे जाते. बीजस्थितीमध्ये जेव्हां जनन होऊ लागते, त्यावेळेस आदिमूल (Radicle) जागृत होऊन बाहेर पडते, ते ह्याच छिद्रांतून बाहेर येते. नाळेशी संबंध दाखविणारी खूण बीजांमध्येही असते. बीजांत असणारी बीजदले अथवा बीजांतील गर्भ, तोंच त्यांतील खाली व वर जाणारे प्रथम कोंब हे मात्र बीजाण्डात नसतात, तेथील गर्भकोशांत असणारे गर्भाण्ड गर्भिकृत झाल्यावर ते वाढत वाढत गर्भ, बीजदले तसेच विशिष्ट कोंब उत्पन्न होतात. गर्भकोशांत द्वितीयक केंद्रा ( Secondary nucleus ) पासून अन्नोत्पत्ति होत असते. म्हणूनच ज्याप्रकारचे अण्ड त्याच प्रकारची बीजे बनतात. छिद्र, नाळेची खूण, पडदे वगैरेचा जो संबंध उभा, आडवा, अगर जवळचा जसा असतो तोच संबंध बीजस्थितीत अढळतो. बीजाण्डाचे बाह्य आवरण बीजस्थितीत टणक व कठीण होऊन बीजाची बाह्य कवची बनते. बीजाचे बाह्य आवरण
