पान:वनस्पतिविचार.pdf/139

विकिस्रोत कडून
या पानाचे मुद्रितशोधन झालेले आहे
१३ वे ].    क्षार, कार्बन् वायू व हरितवर्ण शरीरें.    १११
-----



होत नाही खास. गंधक व फॉस्फरस, सलपेटस अथवा फॉसपेट्स मधून वनस्पतिशरीरांत येते. विशेषेकरून उच्चवर्गातील वनस्पति-शरीरांत गंधक आढळते. फॉस्फरस हें सजीव केंद्रभागांत असते खरे, पण ह्याचा उपयोग नायट्रोजनयुक्त शरीरे तयार करविण्याकडे होतो. कांहीं बीजांत फास्फरंस अधिक असते. जसे, एरंडी, ब्राझिलनट, वगैरे.

 सेंद्रियपदार्थ सूर्यप्रकाशांत हरितवर्ण शरीरांकडून बनविले जातात. हरितवर्ण शरीरे जीवनकणाची बनलेली असतात. हा हरितवर्ण पानांपासून अथवा पानांतील हरितवर्ण शरीरांपासून वेगळा करितां येतो. हिरवे पान आलकोहलमध्ये ठेवून दिले असता, हरितवर्ण पानापासून वेगळा होऊन अलकोहलचे बुडीं राहतो. जशी हरितवर्ण शरीरे वनस्पतिशरीरांत आढळतात, त्याचप्रकारची शुभ्र शरीरेही असतात. शुभ्र शरीरापासून हरितवर्ण शरीरें अथवा उलट हरितवर्ण शरीरांपासून शुभ्र शरीरें बनतात. हरितवर्ण शरीरे बनण्यास सूर्यप्रकाशाची जरूरी असते, व शुभ्र शरीरें बनण्यास अंधःकार लागतो. पूर्वी असा समज होता की, हरितवर्ण पिवळ्या व अस्मानी रंगाच्या मिश्रणाने तयार होतो; पण अलीकडील प्रयोगांनी हा समज चुकीचा आहे असे सिद्ध झाले आहे. हरितवर्ण शरीरातील हिरवे कण निरनिराळ्या आकाराचे असतात. तसेच हिंरवळ खोड व पाने ह्यांमधील हरितवर्ण कण निराळे असतात, स्ह्णजे एकाच वनस्पतीचे सर्व भागांत सारख्या आकाराचे कण असत नाहीत, मळसूत्री, नक्षत्राकृति, अथवा कधी कधी पट्टेदार हिरवे कण आढळतात. त्याचप्रमाणे हरितवर्ण शरीरांत कणांची संख्या एकापासून ते शेंकडों गणती असते, पानाच्या रचनेत वरील बाजूकडे असणाऱ्या लोखंडी गजासारख्या पेशी जालांतील हरितवर्ण शरीरांत हे कण खालील स्पंजासारख्या पेशीजालापेक्षां चौपट अथवा सहापट अधिक असतात. असले हरितवर्ण कण जितके अधिक व्यवस्थित रीतीनें सूर्यप्रकाशाकडे उघडे राहतील, तितकें सेंद्रिय पदार्थ बनण्याचे अधिक कार्य होत असते. पण जर त्या कणांचा अव्यवस्थित ढीग बनून राहील च चांगल्या रीतीनें सूर्यप्रकाश त्यास न मिळेल, तर त्यापासून अधिक कार्य होणार नाही. सूर्यप्रकाशांत हरितरंजक शरीरांत एकप्रकारची उत्तेजित शक्ति उत्पन्न होऊन तिचे योगाने हवेतून कार्बनूवायु शोषिला जातो. हरित पेशीजालांमध्ये कार्बन आम्लाचे पृथक्करण होते, व त्यांचा मिलाफ निरिंद्रियद्रव्यांशी