Jump to content

पान:लोक संस्कृतीचा गाभारा (Lok Sanskruticha Gabhara).pdf/45

विकिस्रोत कडून
या पानाचे मुद्रितशोधन झालेले आहे

भविष्यही सांगते. संतमहात्म्यपर लावणीही आढळते.

पतीत पावन ब्रीद हरी तो नांदे पंढरीला
भक्तकाज कैवारी बहुतांच्या कामी आला
चहुयुगाचा भक्तीनामया पात्री जेऊनिया
विठ्ठलवाणी होऊन लोढी सुवर्णगोणीया
जनीसवे दळी कांडी लोटी आणि सेणी जाय धुया

 या जोतिरामाने लिहिलेल्या लावणीत नामदेव, जनी, दामाजी, गोरा कुंभार, रोहिदास, सेनान्हावी, ज्ञानदेव, मीराबाई, तुकाराम या संतांच्या कार्याची स्तुती केली आहे.

 पौराणिक कथा सांगणाऱ्या लावण्या खूपच आहेत. होनाजीने नळराजाची कथा लावणीत वर्णली आहे. कृष्णाने आपले हरण करावे, अशा आशयाचे पत्र रुक्मिणीने कृष्णाला लिहिले होते. त्याची लावणी प्रसिद्ध आहे. त्यात लावणीकार लिहितो

माझा बंधु रूक्मया खल परम चांडाळ।
त्याने शिशुपाल वर योजिला।।
भीमकाचे राहिले बळ जाला निर्बळ पुत्र मातला।

 याशिवाय सुलोचनेची लावणी, चंद्रावळीची कथा, द्रौपदीवस्त्र हरण कथा, दुर्वास भोजन, कालियामर्दन, सुदामा चरित्र, सुभद्रा हरण यासारख्या पौराणिक कथेवरील लावण्या प्रसिद्ध आहेत.

 लौकिक कथा सांगणाऱ्या लावण्यांमध्ये वेताळ पंचविशीवर आधारित लावणी, कमळजेची लावणी प्रसिद्ध आहेत. मध्यंतरी काही मराठी चित्रपटांत त्या चित्रपटातील खलनायकाची कथा सांगणाऱ्या लावण्या होत्या. एक गाव बारा भानगडी नावाची त्याच नावाच्या चित्रपटातील लावणी प्रसिद्ध आहे.

 काही प्रसिद्ध क्षेत्रांच्या वर्णन करणाऱ्या लावण्याही शाहिरांनी रचल्या आहेत. पंढरपूर, काशी, पैठण, आळंदी या तीर्थक्षेत्रांच्या वर्णनपर लावण्या आहेत. प्रभाकराने पंढरपूर वर्णनाची लिहिलेली लावणी प्रासादिक तर आहेच; पण माहितीपूर्णही आहे.

मृत्यूलोकि वैकुंठ वसविले पवित्र पंढरपूर
मंदाकिनी प्रत्यक्ष भीमातट न्याहारी जगदांबुवर
वाळवंट विस्तीर्ण हवाशिर मुक्त सदा गोपुर
आठ प्रहर नाही उसंत नावा उभय तिरी भरपूर
जिकडे तिकडे विठ्ठल विठ्ठल गर्जती मूढ चातुर
स्नान दान दर्शने पातके अपाप पळती दूर

लोकसंस्कृतीचा गाभारा ॥ ४४ ॥