ही रचना आध्यात्मिक ज्ञान सांगणारी व निवेदन स्वरूपाची आहे. हैबतीसुद्धा त्याच्या आध्यात्मिक लावणीत म्हणतो
लावणीकारांची या रचना संतांच्या शिकवण सांगणाऱ्या आहेत. त्या काळातील समाजावर धार्मिक विचारांचा पगडा होता. त्याची साक्ष या रचनातून दिसते.
कुटात्मक आणि भेदिक लावण्यातही आध्यात्मिक विषय असतो. अशा लावण्यात उखाणेवजा कूटप्रश्न रूपकात्मक प्रश्न विचारले जातात. या कुटात्मक लावण्यांचे आध्यात्मिक कूट, पौराणिक कूट व लौकिक कूट असे तीन प्रकार पडतात.
आध्यात्मिक कुटात विश्वाचे रूप, आत्मा, परमेश्वराचे अस्तित्व, द्वैत-अद्वैत या स्वरूपाबद्दल प्रश्नोत्तरे असतात.
पौराणिक कूट प्रकारच्या लावण्यात रामायण, महाभारत व पौराणिक कथांच्या अनुषंगाने प्रश्नोत्तरे असतात.
लौकिक कुटामध्ये पृथ्वीचे वजन, घरबांधणीचे प्रश्न पावसासंबंधी भविष्य असे लौकिक व्यवहारातील प्रश्न असतात.
भेदिक लावण्यातही तीन प्रकार आढळतात. त्यात चढाच्या उताराच्या भेदिक लावण्या किंवा सवाल जवाब. यात दोन पक्ष असतात. एका पक्षाने प्रश्न विचारायचा तिला चढाची लावणी म्हणतात. दुसऱ्यानं उत्तर द्यायचे त्याला उताराची लावणी म्हणतात.
याच्यातच कलगी तुरा हाही प्रकार असतो. एका पक्षाला कलगी पक्ष, तर दुसऱ्याला तुरा पक्ष म्हटलं जातं.
भेदिक चवसर प्रकारामध्ये योगशास्त्रातील अनेक अवस्थांचे, चक्राचे व योगपद्धतीचे वर्णन असते. विरुद्ध पक्षाला या माहितीच्या आधारे प्रश्न विचारले जातात.
भेदिक लावण्यात भेदिक वीर-कंगण-टोणपे हाही प्रकार येतो. यामध्ये शाब्दिक प्रश्नांची चढाओढ संपली, की शाहीर एकेरीवर येतात. बौद्धिक पातळीवर प्रश्नोत्तराचे काम भागेनासे झाले म्हणजे शारीरिक क्लेश देण्याचे ते प्रयत्न करतात.
याचे एक उदाहरण म्हणजे तुळजापूर भागात 'टोणप्याची लावणी' नावाचा प्रकार आहे.
लोकसंस्कृतीचा गाभारा ॥ ३९ ॥
