पान:रानडे इंग्रजी-मराठी शब्दकोश खंड पहिला (The Twentieth century English-Marathi Dictionary Volume 1).pdf/6

विकिस्रोत कडून
या पानाचे मुद्रितशोधन झालेले आहे




प्रो. रानडे यांचा नवा इंग्रजी-मराठी कोश

भाषासरणी आणि विचारपद्धति जारीने प्रचारांत येऊं लागली आहे. ही जी भाषेच्या अभिवृद्धीची प्रवृत्ति हल्ली चालू आहे, तिचें धोरण कोणत्या प्रकारचे आहे हे लक्षांत आणून त्याप्रमाणे नवे शब्द बनविणे किंवा परिभाषा ठरविणें अथवा ठिकठिकाणीं जे शब्द पूर्वीच बनविले असतील त्यांतील ग्राह्य कोणते, अग्राह्य कोणते, हें ठरवून त्याप्रमाणे इंग्रजी भाषेतील शब्दांस प्रतिशब्द देणें हे हल्लीच्या परिस्थितीत इंग्रजी भाषेतील शब्दांचा देशी भाषेत परिपाक करूं इच्छिणाऱ्या कोशकाराचें कर्तव्य आहे. हें कर्तव्य प्रो. रानडे यांनी चांगल्या रीतीने बजावलें आहे असें हल्लीच्या त्यांच्या कोशाच्या भागावरून व त्यास जोडलेल्या प्रस्तावनेवरून दिसून येतें. कै. पांडुरंग गोपाळ मंत्री यांनी या कोशाकरितां वनस्पतिशास्त्राचे एक हजार शब्द तयार करून दिले आहेत; व डॉ. देशमख. प्रो. गज्जर, रा. ब. महाजनी, डॉ. गर्दे, वगैरे निरनिराळ्या ठिकाणच्या नव्या-जन्या विद्वानांनी साहाय्य केल्यामुळें प्रो. रानडे यांच्या कोशास एक प्रकारचे सार्वजनिक स्वरूप प्राप्त झाले आहे. इतक्या विद्वानांचे साहाय्य मिळण्यास किती प्रयास पडतात, हे अनुभवाशिवाय कोणाच्याहि लक्षांत येणे कठिण आहे. तथापि इतके सर्व परिश्रम घेऊन प्रो. रानडे यांनी मराठी भाषेचे सद्यःस्वरूप या कोशाच्या रूपाने महाराष्ट्र-लोकांपुढे मांडले याबद्दल सर्वांनी त्यांचे अभिनंदन केले पाहिजे. हा उद्योग एकदम नजरेत भरण्यासारखा नसल्यामुळे कित्येकांस त्याचे पूर्ण स्वरूप लक्षात येत नाही. तथापि थोडीशी मेहनत घेऊन या कोशांतील ठळक ठळक शब्द जर कोणी पाहील, तर प्रो. रानडे यांच्या श्रमाची किंमत त्यास सहज कळून येईल. उदाहरणार्थ, Art शब्द घ्या. त्या शब्दापासून इंग्रजीमध्ये Artifice, Artist, Artistic, Artisan वगैरे पुष्कळ शब्द निष्पन्न झाले आहेत. या सर्व शब्दांचा इंग्रजीतील अर्थभेद लक्षात आणून त्याप्रमाणे मराठीत शब्दयोजना करण्याचा प्रो. रानडे यांनी केलेला प्रयत्न; आणि अशा प्रकारचा प्रयत्न नवा असल्यामळे जरी क्वचित् कोणाचा एखाद्या स्थळी मतभेद असला तरी, रानडे यांच्या कोशांत दिलेल्या प्रतिशब्दापासून इंग्रजीतून मराठीत भाषांतर करणारांस पुष्कळच मदत होईल यांत बिलकुल शंका नाही. तसेंच Association हा शब्द पाहिला असतां केवळ 'सभा' एवढ्या महाराष्ट्र शब्दानेंच त्याचा अर्थ व्यक्त न होतां निरनिराळ्या प्रसंगी निरनिराळे कसे शब्द योजावे लागतात हेहि लक्षांत येईल. अशा त-हेचीं दुसरीहि या कोशांत पुष्कळ उदाहरणे आहेत. पण ती सर्व येथे देऊन आम्ही जागा अडवीत नाहीं. आणखी एकाच गोष्टीचा उल्लेख करून संपवितों. ती ही कीं, जे काही इंग्रजी शब्द महाराष्ट्र-भाषेत रूढ झाल्यासारखे आहेत ते टाकून देण्यांत आतां काहीं अर्थ राहिलेला नाहीं, हें तत्व प्रो. रानडे यांच्याप्रमाणे आम्हांसहि मान्य आहे. बुकास पुस्तक, पेन्सिलीला शलाका, स्लेटीस अष्मपाटी किंवा रेल्वेस लोहमार्ग आणि स्टेशनास बाष्परथोच्छवासस्थान अगर तिकिटास प्रवासपत्र वगैरे प्रतिशब्द देण्यांत कांहीं हंशील नाही. भाषेत परकीय शब्द नसणें हैं स्वाभिमानाचे लक्षण आहे खरें; पण त्याचा अर्थ असा की, परकीय शब्दांचा स्वदेशी शब्दांवर शिरजोरपणा होऊ नये; परकीय शब्द मुळींच स्वभाषेंतून येऊं नयेत