पान:भूमी आणि स्त्री.pdf/८८

विकिस्रोत कडून
हे पान प्रमाणित केलेले आहे.

  चला हो माझ्या माहेरा, माहेरा....
  गेल्याबरोबर पाट बसायला
  विनंती करू यशोदेला
  टिपऱ्या खेळू, गाणी गाऊ प्रसाद घेऊन घरी
  जाऊ, घरी जाऊ
 विदर्भ, खानदेशात भाद्रपदातील सायंकाळी घराघरातून टिपऱ्यांचे गाण्यांचे आवाज घुमू लागत. तरुणाईत प्रवेश करणाऱ्या किशोरींचे घोळके गल्लीबोळांतून उत्साहाने एकमेकींच्या घरांतून भुलाबाईची गाणी म्हणण्यासाठी रात्र होईपर्यन्त फिरतात. भुलाबाई आणि भुलोबाची मातीची जोडमूर्ती, भुलाबाईच्या मांडीवर गणेशबाळ. ही मूर्ती बाहेरच्या खोलीत वा ओसरीत, कोनाड्यात मांडली जाई. त्याला मखराने सजवले जाई. शेजारी तांब्यात नारळ ठेवला जात असे. भुलाबाईची अनेक गाणी आहेत. त्यापैकी किमान ३/४ गाणी प्रत्येक घरी गायिली जात. भोंडला वा हादग्यातही हीच प्रथा आहे. गाणी झाल्यावर प्रसाद ओळखण्याचा विधी असतो. प्रसाद तऱ्हेतऱ्हेच्या पदार्थांपासून करतात. तो गोडच असला पाहिजे असा संकेत नाही. भोंडला वा हादग्यात मात्र रोज एक खाऊचा प्रसाद वाढत जातो. हादगा हस्तनक्षत्रात खेळतात. अलीकडे भोंडला वा हादगा नवरात्रात खेळण्याचा प्रघात पडला आहे. भुलाबाईत मात्र एकच प्रसाद असतो. कोजागिरीच्या रात्री मुली एकत्र जमून जागरण करतात. रात्रभर खेळ, गाणी चालतात. प्रत्येक जण सर्वांसाठी वेगवेगळा खाऊ वा प्रसाद आणतात.
 भुलाबाई म्हणजे पार्वती, जगन्माता. भूमीसारखी सर्जनशील. हा खेळोत्सव म्हणजे भूमीचा पार्वतीचा सर्जनोत्सवच. शिवशक्तीची पूजा. एक प्रकारचा सुफलन विधी, शिव म्हणजे बीज तर शक्ती म्हणजे भूमी. भुलोबा हे शंकराचे प्रतीक या पूजेत खेळोत्सवात शंकराची फक्त हजेरी असते. या संदर्भात एक महत्त्वाचा संकेत लक्षात येतो तो असा की, स्त्री-माहात्म्य आणि कृषिविषयक समृद्धी यांचा अन्योन्य संबंध आहे. भूमीची उर्वराशक्ती, सुफलन शक्ती ज्या काळात वाढते त्या काळात स्त्रीप्रधान व्रते येतात. त्यात 'बीज' अध्याहृत असते. भुलाबाईच्या पूजनात श्री. वाकोडे यांना यक्ष संप्रदाय, शक्तिसंप्रदाय यांच्या खुणा दिसतात.

भूमी आणि स्त्री
८३