पान:भूमी आणि स्त्री.pdf/३१३

विकिस्रोत कडून
हे पान प्रमाणित केलेले आहे.
परिशिष्ट -२

अ. अल्पना : आलिपना : रांगोळी



 संस्कृत 'अलिंपन' या शब्दापासून 'अलिपना-अल्पना'. पण काही विद्वानांच्या मते हा शब्द आर्येतर असावा. बंगालातील वन्य जमातीत गावाभोवती वेशीची भिंत उभारुन त्यावर जी तांदुळाचे पीठ भिजवून नक्षी काढतात. त्याला 'ऐलपन' असे नाव होते. त्यावरून 'अलिपना' शब्द आला असावा. या रेखांकनामुळे गाव आणि शेत यांचे रक्षण होते. अशी समजूत होती. आजही अंगणातल्या रांगोळी रेखाटनामागे तीच श्रद्धा असते. ज्या व्रतांशी व विधींशी अलिपनेचा संबंध आहे ती अतिप्राचीन आहेत. आर्यपूर्व काळापासून प्रचलित आहेत. आलिपनेतील कमळ मोहंजोदाडो येथील कलाकृतीत दिसते असे गुरूसदय रॉय सांगतात. आर्यांच्या टोळ्या भारतात येण्यापूर्वी ऑस्ट्रिक वंशाचे लोक आले. त्यांनी ही कला भारतात आणली. आणि ते शेती करणारे होते. भारतातील परंपरागत धार्मिक लोककलांचा शेतीशी संबंध आहे. मग ती महाराष्ट्रातील लावणी असो वा कर्नाटकातील यक्षगान असो. रांगोळी प्रकारांतून सूर्य, चंद्र, मोर, कमळ, लक्ष्मीची पावले, हात, कुयरी इत्यादी बरोबरच नांगर, विळा, सूर्य, मापटे, यांच्या आकृती असतात.

३०८
भूमी आणि स्त्री