यातु : महानुभावात्मक आणि समानोत्पत्तिक -
स्त्री आणि भूमी यांच्यातील साधर्म्यातून आदिमानवाचा यातुप्रधान धर्म निर्माण झाला. या दोहोंतील साधर्म्य आणि साहचर्य यांच्या निरीक्षणातून काही ठोकताळे त्याने बांधले. विश्वातील सर्व वस्तूंमध्ये 'असु' शक्ती असते. एक गूढ सामर्थ्य असते. ते सामूहिक मंत्रगान आणि विधियुक्त कर्मातून वाढविता येते. अशी आदिमानवाची श्रद्धा होती. आदिमानवाला वस्तू आणि व्यक्ती यातील भेद कळत नव्हता. या श्रद्धेतून अनेक विधी निर्माण झाले. उदा. पर्जन्यनृत्य केल्यास पाऊस पाडण्याचे सामर्थ्य माणसात येते. आदिमानवाची जीवनरीती यातुप्रधान होती. जादूविद्येचे तर्कशास्त्र अजब असते. संभवनीयता हे त्याचे महत्त्वाचे उद्दिष्ट असते. जादूविद्या दोन प्रकारची असते. एक सहानुभवात्मक (Sympathatic) दुसरी (Homeopathic) त्याला समानोत्पत्तिक म्हणता येईल. सहानुभावात्मक अभिचाराचे महत्त्वाचे तत्त्व असे आहे की वियुक्तावस्थेतही मूळ संबंध कायम राहतो. उदा. इस्त्राईल लोकात दूध तापवीत नसत. दूध तापवले तर गाईला भाजल्याचा त्रास होतो. मराठवाडा, महाराष्ट्रातही दुधाच्या कासंडीत धारा काढण्यापूर्वीच थोडेसे पाणी टाकतात. पाणी न घालता दूध तापवले तर जनावराची कास जळते अशी सर्वमान्य समजूत आहे. होमिओपॅथ यातुचे तत्त्व सारख्यातून सारखे निघते हे आहे. पावसाळ्यातली नृत्ये शेतातील डोलणाऱ्या पिकांची नक्कल करणारी असतात. या संदर्भात दुर्गाताई भागवत लिहितात, १३'मराठीतले मुलाला उभे करून दोन्हीही बाजूला झुकवून म्हणावयाचे गाणे -
वारा पाऊस चाले
शेती जोंधळा हाले.
मला अशाच जुन्या प्रथेचा अवशेष वाटतो. प्रथा गेली. शब्द व क्रिया राहिली व ती साध्या बालरंजनात समाविष्ट झाली. फुगडी झिम्म्याचे खेळही मूळचे असेच असले पाहिजेत यात संशय नाही.'
पाऊस - स्त्री - भूमी : सुफलीकरण -
पाऊस पडवा यासाठी विवस्त्र स्त्रीच्या अंगावर लतावेली गुंडाळून तिच्या डोक्यावर सच्छिद् जलकुंभ दिला जातो व तिची मिरवणूक काढतात. यातील
