पान:भूमी आणि स्त्री.pdf/१५

 भूमीच्या सुफलनशक्तीशी जोडलेल्या सणांचे प्राचीनत्व शोधण्याच्या दृष्टीने आदिवासींमधील या संबंधीचे आचार, गाणी यांची पाहणी केली. मराठवाड्यातील किनवट परिसरात गोंड आदिवासी राहतात. नाशिक परिसरातील ठाकर, धुळे भागातील पावरा व भिल्ल, डहाणू ठाणे भागातील वारली यांना भेटून माहिती गोळा केली. सेमाडोह, गडचिरोली भागातील आदिवासींना भेटून माहिती गोळा केली. गाणी गोळा केली. मराठवाड्यातील सामुग्री उर्वरित महाराष्ट्र आणि परप्रांतांतील तत्संबंधी लोकपरपंरा यांच्यातील साम्य पडताळून पाहणे महत्त्वाचे आहे. तद्नुसार कर्नाटक, आंध्र, मध्य प्रदेश, गुजरात व राजस्थान या प्रांतांतील तत्संबंधी लोकपरंपरांची माहिती त्या समाजातील व्यक्तीकडून व प्रत्यक्ष भेटीतून घेतली. हैदराबाद, विशाखापट्टणम् भेटीत आंध्रातील बदकम्माची अत्यन्त देखणी सजावट आणि अंगण भरून टाकणारी रांगोळीची सजावट पाहिली. जयपूर मुक्कामात गणगौरीची मांडणी, मिरवणूक यांचा अनुभव घेतला. अहमदाबादेत नवरात्रातील गरब्याचे सौंदर्य, मांडणी यांची माहिती मिळाली. कर्नाटकातील माहिती त्या परिसरातील व्यक्तींकडून मिळाली.
 भूमीच्या सुफलीकरणाशी संबंधित विधी, उत्सव यांचा शोध घेताना लक्षात आले की, ज्येष्ठ ते कार्तिक या सहा महिन्यांत येणारे विधिउत्सव, भूमी, वर्षन आणि सर्जन यांच्या अनुबंधातून निर्माण झाले आहेत. मार्गशीर्ष ते फाल्गुन या काळात साजरे होणारे विधिउत्सव भूमी, सूर्य आणि सर्जन यांच्या अनुबंधातून निर्माण झाले आहेत.
 प्रत्यक्ष व्यक्तींकडून, परिसरास भेट देऊन माहिती गोळा करीत असतानाच या विषयातील नामवंत आणि चिकित्सक अभ्यासक दुर्गा भागवत, देवीप्रसाद चटोपाध्याय, पं. वासुदेवशरण अग्रवाल, वि. का. राजवाडे, इरावती कर्वे, डॉ. डी. डी. कोसंबी यांच्या ग्रंथांचे वाचन केले. तसेच महाराष्ट्रातील पूर्वसुरींच्या शोधनाचा अभ्यास व ग्रंथांचे वाचन केले. त्यामुळे या शोधनाचा पाया चोख करण्यास मदत झाली.
 भूमीच्या सर्जनाशी जोडलेल्या विधिउत्सवांचा शोध घेताना जाणवले की, या व्रतात स्त्रीप्रधानता आहे. त्याकाळातील स्त्रियांच्या जगण्याशी, त्यांच्या आर्थिक

१०

भूमी आणि स्त्री