सिद्ध केलं. त्याचवेळी राजकारण वारांगना खेळ होतो असे लक्षात येताच राजीनामा देऊन नैतिकतेसारखी दुसरी प्रतिष्ठा नाही, हे अधोरेखित केले. सुभाष धुमे यांना सामाजिक नाटकांचे हे सारे प्रयोग अत्यंत संयत परंतु प्रभावी मांडणेतून हृदयस्पर्शी बनविले आहेत.
‘तपस्वी' चरित्र नायकास एक ध्येय, नैतिकता, सदाचार, प्रवाहाविरुद्ध पोहत राहणे, जग बदलले तरी मूल्ये अचल असतात हे सांगणारी आर्ष तपस्या, सतत अबोल, अप्रसिद्ध राहून ध्येयवादाचा मळा माळ झाला तरी अविचल विजयध्वज मिरवत ‘एकला चलो रे' म्हणत चालत राहणं या सर्वांतून त्याची जी प्रतिमा हे चरित्र निर्माण करते त्यातून प्रतिष्ठित दरारा उभा राहतो. चरित्र लिहायचे असते ते अनुकरणीय आदर्शासाठी. आज शिक्षणात कोणत्याच स्तरावर सत्व उरले नसताना हे चरित्र प्रकाशित होते आहे. मला वाटतं, शिक्षणासाठीचा प्रतिकूल व असा अधःपतित काळ स्वातंत्र्यानंतरच्या पहिल्या पन्नास वर्षांत नव्हता. विना अनुदान शिक्षण संस्कृतीने अनुदार शिक्षण जन्माला घातले. अनंतराव आजगावकरांनी जे ध्येय म्हणून कवटाळले त्यांचा धंदा झाल्याचे पाहणे त्यांच्या नशिबी आले. साने गुरुजींसारखी विकल होऊन ‘हेचि फळ काय मम तपाला' असा विकारी विलाप करत आत्महत्या न करता ‘लढल्याशिवाय हरणार नाही' अशा प्रतिबद्धपणे ते जे कार्य सातत्य व ध्येयनिरंतरता टिकवून, जपून जगताहेत तो सारा त्यांचा निकराचा निर्धार अपूर्व व अप्रूप वाटणारा खरा. ‘एक खिंड मी लढवीन' असा त्यात जाज्वल्य आत्मविश्वास आहे नि दृढ । प्रतिज्ञताही. “अंधार फार झाला, पणती जपून ठेवा' असा आश्वासक व्यवहार आज न सांगता खरंच शिकवत राहतो म्हणून हे चरित्र अंतर्मुख करणारे ठरते.
दीर्घ उज्ज्वल इतिहास हा नेहमीच अल्प स्मरणाचा अभिशाप घेऊन जन्मत असतो. अशा पाश्र्वभूमीवर ‘तपस्वी'सारखे चरित्र अविस्मरणीय व न मिटवता येणारे शिलालेख बनत असतात. अनंतराव आजगावकर यांना त्यांच्या कार्य, कर्तृत्वाची नोंद घेऊन समाज शासनाने ‘आदर्श शिक्षक पुरस्कार' ‘फाय फाऊंडेशन पुरस्कार' देऊन गौरविले असले तरी सर्वांत मोठा पुरस्कार जर कोणता असेल तर त्यांच्या शाळेत विद्याथ्र्याच्या पाचव्या । पिढीची मुले, मुली शिकत आहेत. आजगावकर सरांच्या शाळेचे विद्यार्थी पालक होतात, तेव्हा आपल्या पाल्यास टोपीच्याच शाळेत घालणे पसंत करतात... समाजातून गांधी टोपीच काय गांधीवाद, ध्येयवादास मूठमाती देण्याचा चंग बांधला जात असताना अनंतराव आजगावकरांसारख्या शिक्षण
