असते. ‘ताटातूट' आठवणीतून अपघातात मृत्युमुखी पडलेल्या आई-वडिलांची अपत्ये जिवंत राहतात. अनाथ, निराधार अशा अपत्यांचा आश्रम केवळ सांभाळच करते असे नाही तर त्यांना दत्तक देऊन सनाथ करते. काही वेळा निकटच्या नातेवाइकांच्या मदतीने त्यांचे पुनर्वसन करते. सख्खे भाऊबहीण त्यांना इच्छा असून एकत्र निवासी शाळा न मिळाल्याने वेगळे ठेवावे लागते. ते जड अंतःकरणाने. कायदा केवळ आंधळाच नसतो तर त्याची अंमलबजावणी करणारी पोलीस यंत्रणा निर्दोष व भ्रष्टाचारमुक्त नसेल तर तो निष्प्रभ कसा ठरतो याची प्रचिती ‘कायद्याची ऐशी तैशी' मध्ये येते. बालमजूर ही आपल्या समाजातील अशी समस्या आहे, तशी बालभिकारीपण आहे. पालक आपल्या मुलांना भीक मागायला जाऊन स्वतःची गुजराण करतात. काही माणसं मुलं पळवून नेऊन त्यांचा अमानुष छळ करून, त्यांना साखळीने जेरबंद करून भीक मागणे भाग पाडतात. अशांना शिक्षा होणे गरजेचे आहे. पण प्रेताच्या टाळूवरचं लोणी खाणारी अंमलबजावणी यंत्रणा हा आपल्या समाज बदलातील मोठा अडसर आहे. मग पोलीस यंत्रणेबरोबर महिला, बालकल्याणासारखे खाते पण यापासून वेगळे करता येत नाही. कुंपण शेत खाऊ लागले तर राखायचे कोणी हा आपला प्रश्न आहे. त्याचे उत्तर भविष्यात आपणास निर्दोष माणूस घडणीतूनच शक्य आहे.
आपल्या समाजावर जात, धर्म तत्त्वांचा मोठा प्रभाव आहे. त्याचे चांगले वाईट परिणाम समाजावर नित्य होत असतात. दान धर्म हा चांगला परिणाम. अनौरस संतती अमान्यता हा वाईट परिणाम. काळाबरोबर नीतीअनीती कल्पना बदलतो तो समाज, प्रगल्भ समाजात दाते, दातार, देणगीदार आहेत म्हणून अल्प अनुदानावर मात करून आधाराश्रमसारख्या संस्था मुलांचा चांगला सांभाळ करू शकतात. पण अनौरसपणाचा -हास अथवा त्याला समाजमान्यता अशा अंगांनी प्रश्न सोडवत आपण राहिले पाहिजे. समाजात आधाराश्रमसारख्या संस्था असणं हे भूषण नसून दूषण आहे, हे जेव्हा आपणास उमजेल तो सोन्याचा दिवस!
आपल्याकडे अशा संस्था सर्वप्रथम ख्रिश्चन मिशनरींनी सुरू केल्या. त्यांचे अनुकरण एतद्देशीय समाजसुधारकांनी केले. काळाच्या ओघात संस्था व कायदे बदलत गेले. पण इंग्लंडसारखे आपल्याकडे घडत नाही. तिथे संस्थांचे समाजविसर्जन झाले. म्हणजे संस्था जे कार्य करायची ते घरोघरी व्हायला लागलं. अनौरस बाळ सांभाळायला त्यांनी बाळ सांभाळणारी कुटुंब शोधली. दत्तक पालक तेथून बाळ घेऊ लागले. शासकीय यंत्रणा
