इतरांच्या दुःख - वेदनांबद्दल कौडगं च कोरडे राहू नये हे खरं; पण त्यात एका मर्यादेपलीकडे इनव्हॉल्व्ह होही योग्य नाही. नाहीतर कामं करता येणार नाहीत यार!'
'ते ठीक आहे, पाटील, पण स्वभावाला औषध नसतं.' प्रदीप म्हणाला, 'मला प्रेक्षणीय स्थळाचं आकर्षण नाही, मी यापूर्वी सहलीत हे वेरुळ - अजिंठा पाहिलं आहे, फक्त पैठण राहून जाईल. पण यापेक्षा मला तुझ्याबरोबर दौरा करायला आवडेल...!'
'ओ. के., आपण उद्या सकाळी लवकर निघू. मला दोन रोजगार हमी कामांचे इन्स्पेक्शान करायचं आहे, एक गावात पाण्याची टंचाई आहे, तिथली खाजगी विहीर अधिग्नहीत करायची आहे व एका गावात गुरांची छावणी उघडण्यासाठी गौरक्षण संस्थेबरोबर बोलणी करायची आहेत. हे सारं आपण चारपर्यंत आटपू. आपल्या दौयाच्या शेवटच्या ठिकाणाहून पैठण केवळ वीस किलोमीटर आहे. तिथे आपल्याला जाता येईल व तुला धरण व ज्ञानेश्वर उद्यानही पाहाता येईल.'
दुस-या दिवशी सकाळी प्रदीप पाटीलसह दौ-यावर निघाला. पहिल्या गावी ते पोचले तेव्हा सकाळचे नऊ वाजले होते. तिथून एका पाझर तलावाच्या कामावर जायचं होतं.
'प्रदीप - कामाची साईट आडवळणी आहे तिथे जीप जात नाही आपल्याला एक किलोमीटर पायी जायं लागेल सवय आहे ना?"
"सवय नाही - पण मी निश्चीत घेईन...!"
पाटील सोबत पायी जाताना भोवतालचा परिसर तो पाहात होता - सारी शेत उजाड - काळपट... कुठेही झाडे नाहीत आणि रस्ता असा नाहीच. जवळपास वीस मिनिटांनी ते कामाच्या जागी पोचले. तहसीलदारांना पाहाताच कामावरचा मुकादम पुढे आला व म्हणाला,
‘साहेब - अजून कामाला सुरुवात झाली नाही. लोक निवांतपणे दहापर्यंत येतात. कितीही सांगितलं तरी वेळेवर येत नाहीत.'
'मला हे माहीत आहे. मस्टर काढ व लोकांना गोळा कर. मला हजेरी घ्यायची आहे व यापुढे जे मजूर येतील त्यांचा खाडा. त्यांना उद्या यायला सांगायचं.'
प्रदीप शांतपणे पाहात होता, न्याहाळत होता. कळकट कपड्यातले रापलेले काळेसावळे स्त्री-पुरुष, स्त्रियांची संख्या जास्त, साऱ्यांच्याच नजरेत एक थंड निरुत्साह.. तहसीलदारांनी हजेरी घेतली व कामावर उशिरा येत असल्याबद्दल नाराजी व्यक्त केली. मग त्यांचे प्रश्न विचारले - अडचणी विचारल्या. त्या नेहमीच्याच मजुरी कमी पडते, खूप दुरुन यावं लागतं म्हणून वेळ होतो, कामाचं मोजमाप होत नाही,
