________________
विडी छापखान्याला बाधेल, यासाठी तो निषेध होता. एकदा विडीची ठिणगी जवळच्या रद्दीच्या टोपलीत पडली. टोपलीतले कागद पेटून त्याच्या धुराने आणि वासाने सर्वांनाच सावध केल्यामुळे ती आग विझवण्यात आली.' त्या वेळी विडी सोडण्याचा केलेला निश्चय काकासाहेबांनी अमलात आणला. काही दिवस विडीच्या जागी तपकीर आली. विडीचा विसर पडला. पुढे तपकिरीतल्या अडचणीही जाणवू लागल्या. तेव्हा पान-तंबाखू त्याजागी आली; पण चिंतन करताना, अग्रलेखाचा मजकूर सांगून लिहवून घेताना तंबाखूची चिमूट तोंडात चघळायची सवय कायम राहिली. आपल्या खोलीत फेऱ्या चालीत लेखनिकाला मजकूर सांगून, लिहवून घेण्याची त्यांना सवय होती. एरव्ही आपल्या बिछान्यावर पडून असत. वाघ जसा पिंजऱ्यात फेऱ्या घालतो किंवा पडून राहतो, तसे हे जवळच्या लोकांना वाटे. म्हणून गमतीने ते त्यांना 'वाघोबा ' म्हणत. त्यांचा पोशाखही कालपरत्वे बदलत गेला. आरंभी ते डोक्याला रूमाल बांधत आणि पेशवाई पद्धतीचा लांब अंगरखा घालत. १९०८ पासून टिळकांसारखी लाल पगडी ते घालू लागले. नंतर १९२० पासून खादीचे कपडे - शर्ट / अंगरखा, कोट, टोपी हा पोशाख स्वीकारला. तो अखेरपर्यंत राहिला. नेपाळातील थंडीमुळे सुरवार, लांब कोट वगैरे घालत असल्याचा उल्लेख पूर्वी केलाच आहे. गावातल्या गावात शक्यतो ते पायी चालत जात. रस्त्याच्या एका ठरावीक बाजूने नियमित गतीने ते चालत. हातात बहुधा त्या काळानुसार लांब दांड्याची मुठीची छत्री असे. हाताच्या कोपरावर छत्रीची मूठ आणि डाव्या खांद्यावर छत्रीचे टोक धरून धिम्या गतीने चालत. गावातही फार अंतरावर जाताना वाहनाने जाण्याची वेळ आलीच, तर उतरल्यावर कनवटीचे नाणे काढून देत. खिशाऐवजी पैसे ठेवण्यासाठी कनवट सोयीची वाटत असावी. बाहेर जाताना चवल्या- पावल्यांच्या मोडीसह रुपया दोन रुपयांपेक्षा जास्त रक्कम सहसा जवळ नसायची. मोठ्या प्रवासात अधिक रक्कम असेल तेवढीच ! संमेलन- प्रसंगी प्रवासाचा भार ते सहसा आयोजकांवर टाकत नसत. 'लोकमान्य' दैनिकावर लो० टिळकांचे माहात्म्य वर्णन करणारा स्वरचित श्लोक काकासाहेब छापीत असत. त्यावरून लो० टिळकांवरील भक्तिपूर्ण भावना तर व्यक्त होतातच; त्याचबरोबर गायत्रीमंत्रावरील निष्ठा आणि भगवत्गीतेच्या मननातून आलेली भाषिते दिसतात. श्लोक असा आहे- 'देशोद्धारे प्रवीणं टिळक सुचरितं ध्यायते तद्वरेण्यम् । उदीप्तं राष्ट्रभक्त्या जनपदहृदयं यस्य कारानिवासैः ॥ ५६ / नाट्याचार्य कृष्णाजी प्रभाकर खाडिलकर
