________________
विद्यापीठ नाही. टिळक विद्यापीठ हे मराठी भाषेचे विद्यापीठ आहे खरे; पण असले विद्यापीठ आणीबाणीच्या प्रसंगी कायद्यामुळे म्हणा किंवा इतर कारणांमुळे म्हणा, बंद पडल्यावर पुन्हा घडी बसवणे दुरापास्त होय. ज्या परिस्थितीमुळे टिळक महाविद्यालयासारख्या संस्था बंद पडतात, त्याच कारणामुळे मुंबई इलाख्यात मराठी विद्यापीठ सरकारी अनुग्रहाने सुरू होणे, काही वर्षे तरी दुरापास्त आहे. नागपूर- वन्हाडची तशी स्थिती नाही. हिंदुस्थान सरकारच्या साम्राज्यात भूगोलाच्या दृष्टीने नागपूर - वऱ्हाडचा प्रांत खरोखर मध्यप्रांत आहे आणि त्यामुळे लष्करी किंवा आरमारी स्वाऱ्यांच्या व बचावाच्या दृष्टीने हिंदुस्थान सरकारच्या कारस्थानातून या प्रांतास अजिबात वगळल्यासारखे आहे. मोठ्या कारस्थानी मुत्सद्द्यांना या प्रांताकडे कापूस व गहू पिकवणारा प्रांत या दृष्टीतून निराळ्या राजकारणाने पाहण्याची काही जरुरी नाही. बड्या मुत्सद्देगिरीची दृष्ट या प्रांतातील उपक्रमांना व योग्य उद्योगांना लागू शकत नाही. अशा दृष्टीने विचार केला असता, मराठी विद्यापीठासंबंधाने स्थानमाहात्म्याचा फायदा पुण्यामुंबईपेक्षा नागपूरच्या पदरी पडणे अधिक सोपे आहे. मराठी भाषेची सेवा आनंदाने करून नागपूर युनिव्हर्सिटीत मराठी व हिंदी भाषांना आपण मुंबई युनिव्हर्सिटीहून अधिक योग्यतेचे स्थान दिले आहे. प्रांतिक स्वराज्यात देशी भाषेसंबंधाने करावयाचे सरकारी उद्योग, प्रयोग या दृष्टीने नागपुरास इतर ठिकाणांपेक्षा अगोदर सुरू होतील, याबद्दल वाद नाही. तत्त्वनिश्चय, स्वार्थत्याग व स्वावलंबन यासंबंधाची 'ज्ञानेश्वरी' पासून 'गीतारहस्या 'पर्यंतची महाराष्ट्राची परंपरा आपल्या प्रांतात वाढीस लागलेली आहे. पैशाच्या टंचाईच्या मनूत इंग्रजी भाषेचे डोईजड जू मराठी भाषेच्या मानेवर फार वेळ बसू शकणार नाही, असले स्वयंभू सवलतीचे दिवस मराठीकडे झपाट्याने धावून येत आहेत. तेव्हा पैशाच्या टंचाईचे हे दिवसच मराठी भाषेला मृत्यूच्या जबड्यातून सोडवून अभ्युदयाच्या मार्गास इतर ठिकाणांपेक्षा अगोदर नागपुरास लावतील, असे का मानू नये ? थोड्या वर्षांच्या अवधीत नागपूरच्या युनिव्हर्सिटीचे रूपांतर देशी भाषांच्या विद्यापीठात होईल आणि तसे झाल्याची शुभवार्ता आज उतारवयातही असलेल्यांच्या कानी परमेश्वर घालेल, असा मला पूर्ण भरवसा वाटत आहे. हीच मंगलदायक हकिकत वृद्धांच्या कर्णांना ऐकावयास मिळावी, हाच मंगलदायक सोहळा सर्वांच्या डोळ्यांना पाहाता यावा आणि मराठी भाषेच्या सेवेत रोडकी शरीरे केविलवाण्या स्थितीत राबवण्याची पाळी न येता कणखर व समर्थ शरीरांनी मराठी भाषेची सेवा करण्याची संधी सर्व तरुणांना मिळावी, अशी परमेश्वराची प्रार्थना करून प्रारंभी म्हटलेल्या शांतीच्या मंत्रांनी अध्यक्ष या नात्याचे माझे भाषण मी संपवीत आहे. परिशिष्ट - ३ १३७
