________________
मराठी विद्यापीठ मराठी भाषा बोलणारे लोक दरिद्री असले, तरी मराठी भाषा बिलकूल दरिद्री नाही आणि इतर देशी भाषांचे लोक पैशाच्या किंवा लोकसंख्येमुळे मिळणाऱ्या आश्रयाच्या जोरावर ग्रंथ व लेख प्रसिद्ध करण्याचे काम आमच्याहून अधिक त्वरेने जरी आजकाल करत असले, तरी नागर भरीवपणात मराठी भाषा कोणाच्याही मागे नसून काही काही बाबतीत आमचे अनुकरण इतरांना करावे लागत आहे. ही स्थिती लक्षात घेतली असता, सरकारमार्फत स्थापावयाच्या मराठी विद्यापीठाचा प्रश्न धसास लावण्यास जो तो मदत करील, यात संशय राहात नाही. मुंबई इलाख्यात स्वार्थत्यागी व स्वावलंबी लेखक पसरलेले असल्यामुळे सरकार जेथे मनात आणेल, तेथे मराठी विद्यापीठ सुरू करणे सरकारला मुळीच जड नाही. पुण्यास तर मराठी विद्यापीठाच्या जंगलोटाची आयती तयारी असल्यामुळे आणि पैशाच्या टंचाईच्या काळात मुंबईसारख्या फार खर्चाच्या राहणीच्या शहरात नवीन विद्यापीठाचा स्वार्थत्याग करूनही लागणारा डोईजड खर्च करण्यास प्रांतिक सरकार पुढे येण्याचा मुळीच संभव नाही. बेताच्या खर्चाची पुण्याची राहणी असल्यामुळे नवीन उपक्रमास तेथे सोईचे होणार आहे. हजार-बाराशे पानांचे ग्रंथ योग्य खर्चात छापणे आज पुण्यास परवडते. एखादा नवा कोश असो किंवा ऋग्वेदासारखा जुना ग्रंथ असो, विद्यापीठाच्या नावाला साजेसे छापण्याचे कामकाज दारिद्याच्या पैशाच्या पिशवीला झेपेल, एवढ्या खर्चात मुंबईत होऊ शकत नाही. क्लिष्ट कामाच्या पुस्तकांना हस्तलिखित प्रत तपासण्यास आणि छापखान्यांतील कामकाजात चुका राहू न देण्यास विद्वान स्वयंसेवकाची फार जरूरी असते. मुंबईचे छापखाने पुण्याइतकेच सवंग व सुबक काम काढू शकतात; पण वर्षानुवर्षे विद्वान स्वयंसेवकांची मुंबई- सारख्या डोईजड खर्चाच्या राहणीत मदत मिळणे व मागणे, संकटाचे होऊन बसते. मुंबई शहराहून इतर ठिकाणी अशी अडचण नसल्यामुळे 'वैदिक संशोधन' मंडळा- कडून पुण्यासच म्हणून युरोपखंडातील आवृत्त्यांपेक्षा अधिक सरस ऋग्वेदाची आवृत्ती सांप्रत छापण्यात येत आहे आणि भागशः प्रसिद्ध होत आहे. वाईच्या प्राज्ञपाठशाळेने धर्मकोशाचे काम हाती घेतलेले आहे. स्वार्थत्याग व स्वावलंबन यांच्या जोरावरच ही कामे चाललेली असली, तरी काही प्रमुख विद्वानांची बरीच वर्षे व हजारो रुपये या कामी खर्च होणार आहेत. असली कामे युरोपखंडात निरनिराळी विद्यापीठे हाती घेत असतात. विद्वानांना त्या त्या विद्यापीठांचा मोठा आश्रय असतो. विद्यापीठांना साजेशी कामे करणारे विद्वान पुण्या-मुंबईस व इतर ठिकाणी भरपूर आहेत; पण सर्व सामग्रीने सज्ज असलेल्या पुण्यासारख्या शहरातही मराठी भाषेचे
१३६ । नाट्याचार्य कृष्णाजी प्रभाकर खाडिलकर
