________________
आम्ही तपस्वी आहो, दारिद्याच्या वेळी निर्भय राहून आपली ताकद वाढवण्याचे संधान आम्हाला माहीत आहे. इंग्रजी भाषेने श्रीमंतीच्या जोरावर आम्हास सहानुभूती दाखवून मोठा प्रसाद म्हणून अल्पस्वल्प मदत करण्याची ऐट मिरवण्याचे दिवस राहिलेले नाहीत. दारिद्याने आम्हाला तपस्वी केले आहे, त्याप्रमाणेच आमच्या भाषेस इतरांना मदत करण्याच्या पदवीस चढवले आहे. मराठी भाषेचा पहिला मुख्य ग्रंथ म्हणजे ज्ञानेश्वरी या वर्षात इंग्रजी भाषेच्या रूपाने युरोपखंडास अर्पण करण्यात आला आहे. ज्ञानेश्वरीचे सर्व अध्यायांचे संस्कृत भाषांतर जत संस्थानचे श्री० विष्णुपंत खासनीस यांनी केले आहे तर इंग्रजी सारांशरूप भाषांतर श्री० मनुसुभेदार यांच्याकडून प्रसिद्ध करण्यात आले आहे व आर्थिक क्रांतीमुळे दृग्गोचर होणाऱ्या नव्या मनूस ज्ञानेश्वरीच्या या इंग्रजी भाषांतराने प्रारंभ झालेला आहे. तेव्हा यापुढे ज्ञानेश्वरीदेखील इंग्रजीतूनच वाचण्याची व शिकण्याची पाळी तुम्हाआम्हावर येईल अशी शंका या भाषांतरामुळे मराठी भाषा दोनचारशे वर्षांनी मरणार तेव्हा तिच्या सेवेत व्यर्थ वेळ का घालवता असे म्हणणाऱ्यांकडून या ठिकाणी घेण्यात येईल हे खरे; पण आजकालच्या परिस्थितीकडे पाहिले असता त्या शंकेत काही अर्थ नाही, असेच दिसून येईल. मराठी भाषेच्या गेल्या पाच-सात संमेलनांच्या वेळी मराठी भाषा मरणारी आहे काय, ह्या प्रश्नाचा बराच ऊहापोह झालेला आहे. माझ्या मते मराठी भाषा मरणार आहे काय ह्या शंकेच्या भुतास कायमचे गाडून टाकण्याची आजची वेळ आहे ! इंग्रजी भाषा श्रीमंत आहे; सत्ताधारी आहे आणि मोठा मासा लहान माशाला सहज खाऊन टाकतो या न्यायाने दरिद्री मराठीला आपल्या वाढत्या पोटात दोन-चारशे वर्षांत सहज पचवून टाकेल, असे इंग्रजी भाषेच्या आजच्याही वाढीकडे पाहिले असता म्हणता येईल, पण नुसत्या एवढ्याच चिन्हावरून जवळच्यावर आक्रमण करून हाती लागलेल्यांना आत्मसात करणाऱ्या जिवंतपणाची शक्ति वृद्धिंगत होत आहे असे म्हणता येत नाही. कालचक्राची चिन्हे तशी नाहीत. दारिद्याचा महापूर काही वर्षांनी ओसरून गेल्यावर इंग्रजी भाषा मराठीप्रमाणे दरिद्याची होईल, असे नाही. आणखी कित्येक पिढ्या इंग्रजी भाषा श्रीमंतांचीच राहील, यात संशय नाही. पण स्पर्श झाला की हाती लागलेल्याला अल्पकाळात खाऊन गिळून टाकण्याची अमर्याद धमक युरोपखंडातील कोणत्याच भाषेच्या अंगी यापुढे दृष्टीस पडणे शक्य नाही. युरोपखंडातील क्रांत्यांमुळे युरोपखंडांतील सर्व भाषा आज उतरणीस लागल्या आहेत. घसरगुंडीवर कोणकोण आपल्या भाषेस सावरून धरतो, याचीच कसरत युरोपखंडाकडे पाहात असताना यापुढे इतर जगाच्या दृष्टीस पडावयाची आहे. ही कसरत आपल्या चापल्याने व पराक्रमाने तुमच्या आमच्या या दरिद्री भाषेला व परिशिष्ट - ३ । १३३
