पान:देशी हुन्नर.pdf/135

विकिस्रोत कडून
हे पान प्रमाणित केलेले आहे.
[ १२९ ]

बिकानेर संस्थानांत कांहीं मातीचीं चिनई भांडी तयार होतात. अलवार येथील साध्या चिलमी, व सुरया, प्रसिद्ध आहेत.
 मध्यप्रांतांत बऱ्हाणपूर येथील मातीचीं चिनई भांडीं पूर्वापार प्रसिद्ध आहेत. हीं भांडीं तांबड्या रंगाचीं असून त्यांजवर पिवळी नक्षी असते. हेंही काम एकाच घरांत होतें. दुसऱ्या कोणास त्याची कृति माहीत नाहीं. त्यामुळें काम फार थोडें होऊन व्यापाराची वृद्धि होत नाहीं. इंदुर, मुदेश्वर, व छत्रपूर येथून मातीची चिनई भांडीं लंडन येथील प्रदर्शनांत गेलीं होतीं.
 मद्रास इलाख्यांत बहुत करून साधींच मडकीं होतात. त्यांचा रंगही बहुधां तांबडा असतो. कधीं कधीं मडकीं ओलीं असतांनाच हातानें नक्षी काढावयाची किंवा भाजल्यावर खोदावयाची चाल आहे. या इलाख्यांत मोडकळीस आलेल्या जुन्या शहरांतील उकीरड्यांत कधीं कधीं फुटकीं मडकीं सांपडतात. त्यांचा आकार व त्यांजवरील नक्षी ग्रीस देशांतील ट्रॉय शहरांत सांपडणाऱ्या प्राचीन मडक्या प्रमाणें आहेत, असें डाक्टर बिडी साहेब म्हणतात. कधीं कधीं मडक्यांवर लाखेचें वारनीस देतात अथवा गारबीनें घांसून त्यांस झील आणतात. ज्याप्रमाणें मडकें काळें करणें असेल तर आस्ते आस्ते व त्यास पुष्कळ धूर लागेल अशा तऱ्हेनें जाळण्याची ग्रीस देशांत चाल होती, ही चाल हिंदुस्थानांतही पूर्वी असावी यांत संशय नाही. अलीकडे तांबड्या मडक्यांवर पांढऱ्या मातीचें सारवण करून त्यांजवर अभ्रकाची पूडबसवून, नक्षी करितात. परंतु ती धुतली ह्मणजे निघून जाते. उत्तर अर्काट जिल्ह्यांत खुजा सारखीं पाझरणारीं व स्वच्छ मातीचीं भांडीं तयार होतात. गुडियाटम तालुक्यांत कन्टीगेरी गांवीं या मडक्यांवर हिरवें रोगण चढवितात. या भांडयांपर तीं ओलीं असतांना मातीचीच वेलबुट्टी काढण्याची चाल आहे. दुहेरी ह्मणजे दोन पडद्याचा खुजा करून त्यांतील बाहेरील पडद्यास जाळी करण्याचीही या गांवीं चाल आहे. त्याजवर रोगण चढविणें तें " साउदुमन " या नांवानें प्रसिद्ध असलेली एका प्रकारची माती घेऊन तींत जंगाल घालून ती भाजली ह्मणजे तयार होतें. हें रोगण कुटून त्याची वस्त्रगाळ पूड करून ती पाण्यांत कालवून तिनें भांडयावर नक्षीं काढितात. या रोगणांत भारंभार सफेता घातला ह्मणजे त्याचा रंग पिवळा होतो. परंतु भट्टीस आंच जास्ती लागली तर तोच काळा पडतो. शिवगंगा, मदुरा, तिमणगलम, पिरियाकुलम, हे मदूरा जिल्ह्यांतील गांव, तसेंच नेलोर जिल्ह्यांत उदयागरी, कडाप्पा, विजा-
   १७