एक प्रत त्याच्या मरणापूर्वी थोडेच तास त्याच्या हातांत आली. ती पाहून मरणसमयी त्यास किती समाधान झाले असेल !
त्याच्या पद्धतीची मुख्य तत्वे दोन आहेत (१) आकाशस्थ ज्योतींची दैनंदिन गति ही केवळ भासमान आहे. पृथ्वीच्या अक्षभ्रमणामुळे ती भासते. (२)पृथ्वी हा एक ग्रह आहे. त्यासह सर्व ग्रह सूर्याभोवती वर्तुलमार्गाने फिरतात.सूर्य हा विश्वाचा मध्य आहे.
त्याच्या मताची सिद्धता त्याच्या ग्रंथांत आहे ती येथे सांगण्याचे कारण नाही. कोपर्निकसाचे सिद्धांत ही टालमीच्या मतांच्या पुढची व खरी पायरी आहे. चवथी पायरी म्हटली असतां चालेल.
कोपर्निकसाच्या ह्या दोन सिद्धांतांनी ग्रहादिकांच्या दैनंदिनगति, वक्रगति, इत्यादिकांची उपपत्ति अगदी सुलभ रीतीने होते. सूर्यावरून पहाणारास सर्व ग्रह सुर्याभोवती फिरत आहेत असे दिसतील. आपण ते पृथ्वीवरून पहातो म्हणून गति भानगडीची दिसते. ग्रहांचा सूर्याभोवती फिरण्याचा क्रम कोपर्निकसाच्या पद्धतीप्रमाणे बुध, शुक्र, पृथ्वी, मंगळ, गुरु व शनि असा आहे. कोपर्निकसाने ग्रहकक्षा बरोबर वर्तुळ मानिल्या होत्या. व त्यामुळे ग्रहगति कमजास्त होतात, त्यांच्या उपपत्तीकरितां त्यास प्रतिवृत्त मानावे लागले. कोपर्निकसाने पृथ्वीचे सर्यापासूनचे अंतर हे मान घेऊन त्या मानाने सर्व ग्रहांची सूर्यापासून अंतरें पुष्कळ सूक्ष्म काढिली. पृथ्वीचे अंतर त्या वेळी समजले नव्हते.
पुढे टायकोब्राहे म्हणून एक नामांकित ज्योतिषी झाला. इ० स० १५७४ डेन्मार्कच्या राजाने वेधशाळा स्थापिली तिजवर हा २० वर्षे मुख्य होता. हा वेधाच्या कामी कुशल होता. व त्या संबंधी फार परिश्रम करून ग्रहगतिस्थित काढण्याच्या गणितांत त्याने पूर्वीच्या ग्रंथांत फारच सुधारणा केली. तथापि कोपर्निकसचे मत ह्यास मान्य नव्हते. तो म्हणे की दोन पदार्थ निरनिराळ्या स्थानापासून पाहिले तर त्यांच्या सापेक्ष स्थितीमध्ये फरक पडतो. पृथ्वी जर फिरते तर सूर्यापासून अंतर फार असल्यामुळे एकदां ती जेथे असेल तेथून सहा महिन्यांनी फार अंतरावर असेल. आणि ह्या दोन्ही स्थानांवरून तारा पाहिल्या तरी त्यांची स्थिति पालटलेली दिसत नाही. आणि यावरून तारा आपणांपासून फार दूर आहेत असे होईल. म्हणून पृथ्वी स्थिरच आहे. बुधादि पांच ग्रह सूर्याभोंवती फिरतात, आणि त्यांसह सूर्य पृथ्वीभोवती फिरतो, असे त्याचे मत होते. या मताचा प्रसार होण्याचा काळ राहिला नव्हता.
पुढे केप्लर झाला. टायकोचे वेध याच्या फार उपयोगी पडले. कोपर्निकसची वर्तुलकक्षा आणि प्रतिवृत्त यांवरून काढिलेली ग्रहस्थिति वेधास मिळत नाही, असे त्यास दिसून आले. दीर्घकाल गणित करून त्याने ग्रहगतीचे नियम शोधून काढिले. ते असे:-(१) सूर्याभोवती फिरण्याचा ग्रहांचा मार्ग दिर्घवर्तुळाकार आहे. त्याच्या एका केंद्रांत सूर्य असतो. (२) ग्रह सूर्याभोवती फि-
