पट्टी करून काढल्याचे ऐकिवांत आहे. गांवगाड्यांतलें भरित किती ठेललें आहे, वाटेल त्याला त्यांत आपलें चंबू गबाळे टाकून कसा पाय रोवता येतो हे खेड्यांचे निरीक्षण करणाराला तेव्हांच ताडतां येईल. राजकीय, धार्मिक व सामाजिक स्थित्यंतरें, आपल्या समाजाची पुराणप्रियता, वृत्तिछेदाची भीति, धर्मादायाची कल्पना, धौताल कारभार आणि मागणाराची चिकाटी, स्वाभिमानशून्यता, व सतरा सोंगे करून धान्य, पैसा अगर वस्त्र उकळण्याची शिताफी ज्यांना माहित आहे, त्यांना हे सांगण्याची गरज नाहीं की, गांवें उकळून खाणारांची संख्या कित्येक शतकांपासून सारखी वाढतच आहे.
वतन हा शब्द 'वर्तन' (उपजीविकेचे साधन) ह्या संस्कृत शब्दापासून निघाला. राहण्याच्या जागेला आरंबी भाषेत वतन म्हणतात. जातधंदा, वंशपरंपरागत काम, चाकरी, नेमणूक, उत्पन्न, अधिकार, मानपान, हक्क, वडिलोपार्जित मिळकत, स्थावर अगर स्थावराच्या योग्यतेची जंगम मालमत्ता, जन्मभूमि ह्या सर्वांना वतन शब्द लावतात. वतन धारण करणारा तो वतनदार. गांवच्या वसुलावर, पिकांवर, हर जिनसावर, देऊळ दरग्यासारख्या धर्मादायावर, किंवा गांवकऱ्यांच्या संस्कारांवर, धर्मकृत्यांवर, ज्यांचा थोडा फार पिढ्यानपिढ्या अगर व्यक्तिविशिष्ट निरंतर किंवा काही काळपर्यंत हक्क आहे, ते सर्व वतनदार होत. ज्या गांवीं जो कायमची वस्ती करून रहातो, जमीनजुमला करतो, कालविशेषीं धंद्यानिमित्त अगर भिक्षेनिमित्त फेऱ्या घालतो, तो सुद्धा आपणाला त्या गांवचा वतनदार म्हणवितो. वतनदारांच्या गावसंबंधाच्या परस्पर व्यवहाराला आणि वतनदारांच्या जगद्व्यापी जाळ्यांत गुरफटलेल्या गांवच्या समाईक अंतर्बाह्य व्यवहाराला 'गांवकी' किंवा 'गांव-गाडा' असे म्हणतात. तेव्हां गांव-गाड्यात समाविष्ट झालेल्या सर्वांना आपण त्याचे भरित म्हणूं.
जातिधर्मबद्ध सामान्य जनाची नजर 'मी व माझें कुटुंब' ही कोंडी फोडून निघाली ती गांवकुसाला अटकली, आणि देशाभिमानाची
