लग्रसराईत किंवा सणावारांला खेड्यांतल्या लोकांची दुकानांवर बरीच गदीँ नजरेस पडते.
सालउधारी आणि दामदुकाळ हीं खेड्यांतील दुकानदारीचीं प्रधान अंगे आहेत.खेड्यात कमकसर सर्व वस्ती कुणबी आणि त्याकडून शेतमाल पावणारे ह्यांची असते. रोख पदरमोड करणारांची वस्ती इतकी जुजबी असते कीं, ती जमेंत धरण्यासारखी नाहीं. कुणबी व त्यावर जीव धरून राहणारे कारूनारू आणि फिरस्ते ह्यांचा हात उभ्या सालांत एकदां म्हणजे खळवटीला काय तो चालतो. खासगी नोकरींत महिन्यापेक्षां साल बांधून देण्याचा जास्त देशरिवाज आहे. खेड्यात महिनदार नोकर फार कमी. तथापि मजुरीचे दर वाढल्यापासून आतांशा मात्र रोजंदार होण्याकडे मुजुरांची जास्त प्रवृत्ति दिसून येते, आणि ती विशेषतः शेतकऱ्यांना नडते. पूर्वीच्या राज्यांत इनामदार, वतनदार ह्यांच्या नेमणुका वर्षीतून एकदाच खर्ची पडत, आणि इंग्रजीत सुद्धां त्या सालांतून एकदांच खचीं घालतात. मात्र २५ रुपयांवरील पाटीलकुलकर्ण्याची पोटगी सहामाही आदा होते. ह्याचा परिणाम असा झाला आहे कीं, वर्षभर वाण्यानें वाणसौदा, चाटयानें कापड, सावकाराने खावटी किंवा पैसा पुरवावा आणि गांवकऱ्यांनीं सालाअखेर खातें चुकवावें, असा धारा जो पडून गेला तो अजूनही चालू आहे. स्वराज्यांतील नेमणुकांचा बहुतेक भाग ऐनजिनसी मिळत असल्या मुळे, आणि कुणबी, कारूनारू, व फिरस्ते ह्यांचें नाणें बोलून चालून दाणे असल्यामुळे ह्या उधारीची बहुतेक फेड ऐनजिनसी ही असे, व अजूनही तशीच होते. सबब नाण्याची उलथापालथ आमच्याकडे कमी होऊन दाम-दुष्काळ सुरू झाला. तो इतका कीं, स्वराज्यांत जो कमाविसदार हिशोबीयेण्यापेक्षा जास्त वसूल पाठवी, त्याला दरबार शेंकडा दोन टक्के मनेोती व सालीना बारा टक्के व्याज मजुरा देई. धर्मकृत्यांत सुद्धां अनेक धान्यें, हळद, खारका, नारळ सुपारी, फळे, वस्त्र, जोडा, काठी, गाईपासून हत्तीपर्यंत जनावरें वगैरेंच्या दानाचें प्रमाण
