उन्मादानं चमकत होते.
आता ते नदीच्या कोरड्या पडलेल्या पात्रात आले. उन्हाळ्यातल्या तप्त सूर्याचं तेज वाळूतून परावर्तित होत होतं. घोड्यांमागून बायकांचा एक घोळका चालत येत होता. आता सर्वांचं लक्ष त्यांच्यावर केंद्रित झालं. सुमारे डझनभर असतील त्या. ढोलक्यांच्या तालावर त्या लयबद्ध घुमू लागल्या. हेलकावे खाऊ लागल्या. मधूनमधून त्या खाली बसकण मारायच्या किंवा निस्तब्ध तंद्रीत उभ्या राहायच्या किंवा उन्मळून हमसाहमशी रडायच्या. तेवढ्यापुरतं घुमणं बंद राह्यचं. वाळूच्या मध्यावर पाण्याचा एक खोल डोह होता. मिरवणूक तिथपर्यंत पोचल्यावर बायका जोरात किंचाळल्या आणि त्यांनी डोहात स्वत:ला झोकून दिलं. नंतर बाहेर येऊन नदीच्या पात्रात त्या गडबडा लोळल्या. इतक्या की त्यांचे कपडे आणि तोंडं ओलसर मऊ धुळीनं माखून गेली.
"या बायकांबद्दल लोकांना निश्चित काही सांगता येत नाहीये," सरोजिनी म्हणाली. "कोणी म्हणतात, त्यांच्या अंगात देव आलाय. एकजण म्हणाला की या संप्रदायातले वेडसर लोक सगळ्या हिंदुस्थानातून इथं गोळा होतात. आज जर त्यांना संप्रदायाच्या स्वामींचा आशीर्वाद मिळाला तर ते बरे होतात अशी त्यांची श्रद्धा आहे. पण ज्या माणसानं मला हे सांगितलं तो अनुयायांपैकी नाही. इतर लोक त्याच्याशी सहमत नाहीत. त्यांची खात्री आहे की हा दैवी चमत्कार आहे. मला काही हे फारसं 'दैवी' वाटत नाही."
"त्याचं कारण 'दैवी' म्हणजे काय याविषयी तू आधीच ठाम कल्पना बनवून ठेवल्या आहेस."
"इतरांपेक्षा जरा शहाणासुर्ता वाटणाऱ्या एका माणसाचं असं म्हणणं आहे की, जवळ जाऊन आपण त्या काय म्हणतात ते लक्षपूर्वक ऐकलं तर त्या अर्वाच्य शिवीगाळ करताहेत असं आपल्याला कळून येईल. त्या संप्रदायाच्या मूळ पुरुषाला शिव्या घालताहेत. हा माणूस म्हणतो की त्यांच्या धर्मसाधनेमागची उत्कट तळमळ आणि वेदना त्यातून प्रगट होते."
"हे स्पष्टीकरण इंटरेस्टिंग आहे."
"जे नुसते बघे आहेत ते या पंथापैकी नाहीत. आजूबाजूच्या गावांतून ते मिरवणूक बघायला येतात. त्यांना वाटतं की या बायकांमध्ये एक प्रकारची अघोरी शक्ती आहे. लोकांवर त्या चेटूक करू शकतात अशी समजूत आहे. त्या वेड्या आहेत असं वाटतं तुला?
"कठीण आहे सांगणं. कदाचित हा उन्माद स्वत: निर्माण केलेला असला
