पान:एकविसाव्या शतकातील शिक्षण (Eakavisavya shatakatil shikshan).pdf/87

विकिस्रोत कडून
या पानाचे मुद्रितशोधन झालेले आहे

फेरावर फेर रुंदावत लीलाताईंचे शिक्षण ज्ञानकेंद्री न राहता कर्मकेंद्री होते. शिक्षण म्हणजे श्रवणसाधना नाही, ते आस्वादन आहे. रस, ताल, संगीत, नाद, नृत्य, सान्यांचा फेर त्यात असेल तर शिकूनही बेकार राहण्याच्या फे-यातून पिढ्या मुक्त होऊ शकतात, हे पक्के ज्ञान असलेल्या लीलाताईंचा मूळ पिंड संशोधकाचा. रोज नवे शोधायचे. हा शोध आशय, मांडणी, स्पष्टीकरण साच्या अंगांनी घेत सुबोध पद्धतीने मुलांपर्यंत पोहोचवायचा. डोक्यात भरायचा नाही. स्वीकारायचे नि नाकारायचे स्वातंत्र्य आपल्या विद्याथ्र्यांस समजावणा-या लीलाताई म्हणून तर नवी वाट नव्याने ओलांडतात. त्यामुळे सृजनाचे शिक्षण शिळी भाजी पाणी शिंपडून ताजी केल्याचा बनाव न होता ती एक रसरशीत जिवंत संवादाचे, चर्चेचे साधन बनते. ऐकणे, लिहिणे, पाहणे या पलीकडे जाऊन ते ‘अनुभव' होते हे महत्त्वाचे, हा अनुभव आश्वासक असतो. तो स्वतःहून पाहिलेला स्वर्ग असतो. सर्वसाधारण शिक्षण ‘बंबई का समुंदर देखो, आगरा का ताजमहाल देखो' असा प्रेक्षणीय खेळ ठरत असता सृजनाचे शिक्षण समुद्र खारट का झाला हे समजावते. ताजमहालाचे सौंदर्य सांगताना त्याच्या निर्मितीमागचे क्रौर्यही विद्यार्थ्यांपर्यंत पोहोचवते; म्हणून ते अधिक प्रभावी, परिणामी असते. पाहणे आणि अनुभवण्यातील दरी सांधणारे लीलाताईंचं शिक्षण अधिक सापेक्ष नि साक्षेपी ठरते. ‘एक तरी ओवी अनुभवावी' या न्यायाने त्या आपल्या शाळेत विज्ञानाचे प्रयोग केवळ दाखवित नाहीत तर ते करायला लावतात. विज्ञानशिक्षक मला शाळेत असताना जादूगार वाटायचे. लीलाताई मुलांच्या किमयागार होतात, ते त्यांच्या अध्यापनाच्या आगळेपणाने. तुम्ही वेगळे करता ही सामान्य गोष्ट असते. तुम्ही वेगळेपणाने करू शकता का, हे लक्षणीय असते. जडत्व दूर सारणं, चैतन्याचे झरे वाहते करणे, मन फिरते ठेवणे, ते भिरभिरू देणे म्हणजे शिक्षण. आपल्याला छापाचे गणपती बनवायचे होते म्हणून आपण सार्वत्रिक शिक्षण समान ठेवलं. शिक्षकांचे सैनिकीकरण केले. त्यांच्या 'फँटसी'ला जेरबंद केले. म्हणून आपल्या शिक्षणात Action Research ला अवकाश लाभला नाही.

 शिक्षणाचं पण आपले असे पर्यावरण असते. ते बनवायला लागते. नुसत्या भिंती बोलक्या झाल्या, तक्ते लटकले की झालं, पर्यावरण असे असत नाही. मुलांनी बनविलेले तक्ते शिक्षणाच्या सर्जनशीलतेची खरी अभिव्यक्ती. मुलांनी काढलेले सूर्य (भले किरणं नसो त्यात!) पण ते मुलांचे म्हणून महत्त्वाचे, इतके छोटे भानही आपण निर्माण करू शकलो नाही. मुलांचा सूर्य मुलांनीच दुरुस्त करण्याचा लीलाताईंचा आग्रह बघितला की त्यांचे शिक्षण

एकविसाव्या शतकातील शिक्षण/८६