अर्थाने उदार व मुक्त शिक्षण-पद्धती असून तिने वैश्विक शिक्षण (Universal/ Global Education) नामक नव्या शिक्षण संकल्पनेस जन्म दिला आहे. पूर्वी शिक्षणाबद्दल विचार करताना एकच भाषा व संस्कृतीचा म्हणजे स्थानिक स्थितीचा विचार करीत. त्या अर्थाने ते शिक्षण संकीर्ण होते. आता जागतिकीकरणामुळे शिक्षणक्रम हे विश्वभान ठेवून आखावे लागतात. शिवाय शिक्षणाची उपयुक्तता ही जागतिक मागणीवर ठरू लागली आहे. त्यामुळे शिक्षणाचे माध्यम, अध्यापनपद्धती, विषय, शैक्षणिक साधने यांत मूलगामी बदल घडून आले असून अविकसित देशही प्रगत व जागतिक दर्जाच्या शिक्षणपद्धती व अभ्यासक्रमांचा अंगीकार करताना दिसतात. 'युनेस्को'चे या संदर्भातील कार्य व भूमिका महत्त्वाची आहे.
१. शिक्षणातील माध्यमबदल
जगाच्या पाठीवर इंग्रजी अध्यापन ३१ डिसेंबर, १६00 रोजी सुरू झाले. भारतात ते व्हायला त्यानंतर साडेतीनशे वर्षे वाट पाहावी लागली. एकोणिसाव्या शतकाच्या मध्यास भारतात कलकत्ता, बॉम्बे व मद्रासमध्ये विद्यापीठे सुरू झाली आणि येथील इंग्रजी शिक्षणास सुरुवात झाली. प्रारंभीच्या काळात इंग्रजी बोलता आले पाहिजे, इतक्या माफक अपेक्षेने पहिल्या शंभर वर्षांत इंग्रजी शिकविले गेले. विसाव्या शतकाच्या प्रारंभी लिखित इंग्रजीचा आग्रह धरला जाऊन इंग्रजी रीडर (पाठ्यपुस्तक)द्वारे प्रत्यक्ष पद्धतीने (Direct Method) इंग्रजी सुरू झाले. स्वातंत्र्योत्तर काळा दुय्यम भाषा म्हणून (Second Language) इंग्रजी शिकविली जाऊ लागली. हा काळत देशी भाषांच्या अभिमानाचा काळ होता. सन १९६० ते १९८० च्या काळात इंग्रजीच्या शास्त्रोक्त अध्यापनाचा आग्रह समाजात मूळ धरू लागला. जिल्ह्याच्या ठिकाणी एखादी इंग्रजी शाळा असे. समाजातील उच्च उत्पन्न गटातील पालकांची मुले अशा शाळांत जात. सन १९७५ ला सर्वत्र नवा आकृतिबंध (१०+२+३) आला, तरी इंग्रजीचे स्थान अभ्यासक्रमात दुय्यमच राहिले.
उच्च शिक्षणाच्या वाढत्या प्रचार-प्रसारातून जो नवशिक्षित पालकवर्ग उदयाला आला, त्याला सन १९९० च्या दरम्यान जागतिकीकरणाची चाहूल लागली. सर्वप्रथम उच्च शिक्षणात माध्यम म्हणून आग्रह धरणारे विद्यार्थी उदयाला आले. वाणिज्यविषयक शाखा ज्या मराठीत शिकवीत, तिथे इंग्रजीचा आग्रह धरला गेला. अभियांत्रिकी, वैद्यकीय महाविद्यालयांत इंग्रजीत अध्यापन होत असे. व्यवस्थापन, संगणक, विधी, पत्रकारिता, इ. क्षेत्रांत जे नवे अभ्यासक्रम आले ते इंग्रजीत. या सर्वांतून उच्च शिक्षणाची सार्वत्रिक भाषा
