आल्याने समाजही सतत अध्ययनशील राहणार हे गृहीत आहे. समाजाच्या सर्व क्षेत्रांत मनुष्य सतत नव्या शतकात शिकत राहणार असल्याने शिक्षण (Schooling) ही कल्पना येत्या शतकात व्यापक होणार आहे. त्यामुळे समाजातील प्रत्येक जण घर, संस्था, व्यवसाय सर्व ठिकाणी अधिक सक्रिय, सक्षम, सहकारी वृत्तीचा होण्यावर भर देणे ही शिक्षकाची नवी जबाबदारी होणार आहे. एकविसाव्या शतकातील शिक्षणाचे आव्हान पेलण्याची जबाबदारी शिक्षकात यावी म्हणून जगभर परस्पर देवाणघेवाण होण्याची मोठी गरज आहे. देशाटन घडल्याशिवाय शिक्षकांच्या दृष्टीत बदल केवळ अशक्य! संघटना, सरकार, स्वयंसेवी संस्थांनी यासाठी पुढाकार घेतला तर शिक्षकांच्या ज्ञान आणि अनुभवाच्या कक्षा रुंदावल्याशिवाय राहणार नाही. शिक्षकांना धोरणनिश्चितीचे ते घटक व्हावेत असं जर वाटत असेल, तर त्यांच्या संघटनांनीही दर्जा उंचावण्याच्या प्रयत्नात क्रियात्मक भागीदारी केली पाहिजे, असे आवाहन हा अहवाल करतो.
विसाव्या शतकातील शेवटच्या शिक्षक दिनापासून एकीकडे शैक्षणिक शतकाचं ‘काउंट डाउन' सुरू होईल, तर दुसरीकडे नव्या शतकातील शिक्षणाचा सूर्योदय; त्यामुळे शिक्षण आणि शिक्षक अशा दोन्ही पातळ्यावर एकविसाव्या शतकासंदर्भातील बदल व जबाबदारीचं भान उभयपक्षी यायला हवे (शिक्षक व समाज). नव्या काळातील शिक्षक हा पाठ्यक्रम पूर्ण करणारा कामगार (Job worker) असून चालणार नाही. तो समाजचरित्र बदलणारा एक प्रवर्तक घटक (Catalyst Agent) व्हायला हवा. गेल्या शतकात शिक्षकांचे अर्थमान सर्वच देशांत उंचावले. आता त्याच्या क्षमतावर्धनाचे शतक येऊन ठेपले आहे. ‘मागून मिळत नाही भीक, मग मास्तरकी शीक' अशा अगतिकतेतून व्यवसायात येणा-यांच्या भाऊगर्दीत शिक्षकांतील हरवलेल्या सर्जकाला नवे शतक साद घालणारं ठरेल. त्यासाठी शिक्षकाने स्वतःस ‘सर्ववेळ शिक्षक' बनवायला हवं. आजच्या शिक्षकाची सामाजिक व राजकीय संदर्भातील उदासीनता जगभर चिंतेचा विषय आहे. विसाव्या शतकाच्या पूर्वार्धातील शिक्षक गांजलेला होता. उत्तरार्धात त्याला सर्वत्र ब-यापैकी स्वास्थ्य व संरक्षण मिळाले तरी तो आत्मकेंद्री राहिला. एकविसाव्या शतकातील शिक्षकांकडून सामाजिक, आर्थिक, राजकीय नेतृत्वाची व विद्यमान नेतृत्वात बदल घडवून आणण्याची अशी दुहेरी जबाबदारी येऊन ठेपली आहे. सुविख्यात शिक्षणतज्ज्ञ डॉ. जे. पी. नाईक शिक्षकास ‘विधवा' म्हणून संबोधत. त्यात शिक्षकाने सर्व तन्हांच्या
