होत नसे. या गुहेंतील एकान्त, ती भीषण शांति, ते उपवास, तें चिंतन व ध्यान यांचा एक विलक्षण परिणाम त्यांच्यावर होई. अनेक वर्षांचे संशय, अनेक वर्षांचे चिंतन यांनी त्यांचा स्वभाव फार हळवा केला होता. कांहीं तरी सत्य सांपडावें अशी धडपड होती. त्या सत्याच्या मांडीवर विश्वासाने डोकें- संतप्त डोके ठेवण्याची त्यांना इच्छा होती.
या हिरा पहाडास हल्लीं प्रकाशपर्वत हें नांव आहे. वाळवंटांतील प्रखर सूर्यतापांत मी उभा आहे त्याप्रमाणे तुलाहि पुढें जनता आगीत घालील, त्या आगीत असें अचलपणें उभं रहावें लागेल, असें जणुं तो पहाड सुचवीत होता! मुहंमदांना आतां कांहीं सुचत नसे. त्यांना एकान्ताचे वेड लागलें. ती गुहा त्यांचें घर बनली. तेथेंच ते ध्यानमग्न रहात. सर्वव्यापी परमेश्वराशी एकरूप होत. मधून मधून त्यांना आवाज ऐकूं येत. भव्य दर्शनें घडत. आदेश, संदेश मिळत. आजूबाजूच्या साऱ्या निर्जीव वस्तु सहस्र जिभांनी जणुं बोलत आहेत असें त्यांना वाटे. "जा, ईश्वरी कार्य पुरें कर." असे जणुं तेथील ते दगडधोंडे, तेथील अणुरेणु, तेथील वारे त्यांना सांगत. सारी सृष्टि त्यांना पुकारीत होती. आत्म्याचे अमर काव्य होतें ते. अत्युच्च अद्वितीय महाकाव्य! जगांतील महान् विभूतींना असें हें आत्मगान ऐकायला मिळतें. चराचराशीं एकरूप झालेल्या आत्म्याचं गान! मुहंमदांस देवदूत दिसत. जणुं हळूहळू सत्याच्या दिव्य प्रकाशाचें तें आविष्करण होत होतें. ज्या सत्यानें पुढें मुहंमदांनीं साऱ्या जगाला न संपणारी प्रेरणा दिली तें सत्य हळूहळू प्रकट होत होते. पर्वताच्या एकान्तानें महापुरुषांना सदैव प्रकाश दिला आहे. ते महापुरुष पूर्वेकडचे असोत वा पश्चिमेकडचे.
रात्रींच्या प्रशान्त वेळी; पहांटेच्या मंगल उषःकाली; गंभीर निःस्तब्ध एकान्ती, आसपास कोणीहि नाहीं अशा वेळेस पहांटेच्या वाऱ्याच्या मंद झुळुकांबरोबर मुहंमदांस आवाज ऐकूं येई, "तूंच तो मनुष्य. तूं देवाचा पैगंबर आहेस." कधीं कधीं प्रचंड लाटेसारखा घों करीत आवाज येई व त्यांना कंपायमान व रोमांचित करी. "तुझ्या प्रभूच्या नांवानें हांक मार, पुकार, घोषणा कर."
मुहंमंद अगतिक होऊन म्हणत, "कसली करूं घोषणा?"
"त्या ईश्वराच्या नांवानें घोषणा कर, ज्यानें तुला निर्मिलें. ज्याने मानवाला निर्मिलें. हांक मार. ईश्वर दयाळू आहे. अत्यन्त दयाळू आहे. मनुष्याला जें
इस्लामी संस्कृति । ५३
