अरबांत शिक्षण फारसें नव्हतें. मध्य अरबस्थानांतील अरब तर अगदींच अडाणी, अशिक्षित असे. परंतु पोवाडे त्याला आवडत. त्याला वर्णनें आवडत. तो अलंकारिक बोले, बेदुइनांच्या भाषेत जोर असे. ओज व माधुर्य असे. एक प्रकारची अर्थपूर्णता व सुटसुटितपणा असे. साहित्य फारसे नव्हते तरी भाषा वक्तृत्वपूर्ण व समृद्ध होती. बेदुइन हा भावनोत्कट असल्यामुळे सुंदर व जोरदार शब्दांचा भोक्ता होता. त्याची साधी भाषा, परंतु ती फार काव्यमय बनली. सामाजिक व लढाऊ वृत्तीचें उत्कट प्रतिबिंब तिच्यांत होतें. भाषा विकसित झाली तरी लिखित वाङ्मय फारसें नव्हतें. ज्ञानाची अशी साधना अद्याप नव्हती. अरबी स्वभावाशी जुळत अशाच साहित्याच्या शाखा वाढल्या. काव्य अलंकार, वक्तृत्व यांची वाढ झाली. सुंदर शब्दांनी वेडे होणारे अरबांसारखे लोक पृथ्वीवर दुसरे नाहींत! ते शब्दब्रह्माचे, शब्दसौंदर्याचे उपासक होते. शब्दांच्या छटा छटा ते बघत. भाषा नाना अर्थ प्रसवणारी झाली. प्रभावी वक्तृत्वाला ही भाषा फार उपयोगी पडे. पराक्रमांचे पोवाडे गाता यावेत म्हणून काव्याचा अभ्यास सुरू झाला. काव्य म्हणजे प्रचाराचे एक साधन होतें. जीवनाचे व भावनांचेहि तत्द्वारा प्रकटीकरण. अरबी काव्यांत उदात्त, गहन- गूढ असें कांहीं नसे. जीवनाची-मरणाची, सोऽहं कोऽहंची मीमांसा नसे. आपलें कूळ, कुटुंब, जात यांच्या गौरवार्थ तें असे. त्यांच्या मनांत तात्त्विक संशय
इस्लामी संस्कृति । १९
