एक कवि म्हणतो- "त्या तंबूत आमचा मोठा पुढारी आहे. त्याचा शब्द रक्षणास पुरेसा आहे. थोर हृदयाचा तो आहे. रात्रीची वेळ असावी. वादळ असावें. कोणी तरी संकटांशी झगडत अशा वेळीं या तंबूजवळ येई. तो पुढारी आपला तंबू त्याच्या हवाली करी. होय, खरोखरच तो पुढारी उदार व थोर असे. पाठलाग करणारा शत्रू आला तरी ज्याला संरक्षण दिले त्याचें रक्त त्या पाठलाग करणाऱ्या शत्रूस मिळत नसे."
पुढील मुस्लीम सम्राटांच्या अवनत व अधःपतित काळांतहि हे गुण कधीं कधीं दिसत. एकदां एका सुभेदाराने कांहीं कैद्यांची कत्तलीसाठी रवानगी चालवली होती. एका कैद्याने पाणी मागितलें, सुभेदाराने देववलें, तो कैदी पाणी पिऊन सुभेदाराला म्हणाला, "मी तुमचा अतिथी झालो. तुम्ही पाणी दिलें. अतिथीला का आतां मारणार?" त्या सुभेदाराने त्याला मुक्त केलें! अतिथ्यांत संरक्षणाची हमी गृहीतच असे. आणि वचनभ्रष्टता अरबास माहीत नव्हती. त्याने या बसा म्हटले की संरक्षण मिळालें! तो शब्द म्हणजे विश्वासाचा साहाय्याचा, संरक्षणाचा, अचल निष्ठेचा अमोल ठेवा असे.
■ ■ ■
इस्लामी संस्कृति । १५
