गांव-मुकाद्मानी. ५१ शीव ह्य,बद्दलं भानगडं उपस्थित झाली कीं महाराच्या साक्षीवर सगळी भिस्त असे. रयतेच्या दृष्टीनें हा महाराचा फारच मोठा उपयोग होता, कारण वांटपांच्या कामांत भाऊवांटण्या व वहिवाट ह्यांची खात्रीशीर माहिती महार सांगत. सर्व वतनांत महारकी वतन अत्यंत समायिक असल्यामुळे महार आपापसांत वेसकरकी, गांवकी व घरकीच्या कामांवर जरूर तितके इसम नेमून देत. फौजदारी व मुलकी कामें एकव्या महाराकडे राहिलीं अशीं गांवें थोडीं आहेत. पुष्कळ ठिकाणीं त्यांची फारकत होऊन फक्त गांवकी घरकीचीं मुलकी कामें व जातहक-जसें पडें ओढणें, सरण वाहणें-हीं महारांनीं आपणांकडे । ठेविलीं; आणि फौजदारी स्वरूपाचीं कामें जागले, नायकवाडी (जासूद), कोतवाल, हवालदार, (खळे-राखण), शेतसनदी ( गांवलष्कर), ह्यांच्या गळयांत घातलीं. नायकवाडी, कोतवाल, हवालदार, कांहीं कांहीं गांवांत आढळतात, परंतु जाणले मात्र सर्वच आढळतात. अगदींच लहान गांव असला तर तेथें महारकी व जागलकी एकाच इसमाकड़े असतात, व तो जातीमें बहुधा महार किंवा मांग असतो. नाईकवाडी इ. बहुधा मुसलमान, मराठे, सोनार, कोळी वगैरे जातींचें लोक असतात. भील, कोळी, रामोशी, मांग, मुसलमान, महार व काचेतू कुणबी, हे जागले असतात. जागल्या म्हणजे गांवचा पोलीस शिपाई त्याजकडे बहुधा पोलिसचें काम असतें. तो जातीचा मांग असल्यास येणेंप्रमाणें घरकीं कामें करती. केरसुण्या, कुंचे, शिंकीं, सोल, नाडे, कासरे, लहान मोठे दोरखंड, घोड्यांच्या आघाड्या, पिछाड्या, वेल्हें, वेठण, प्रेताची सुतळी वगैरे पुरावणें. दोंडी, कुस्त्या, यात्रा, लग्रकार्य इत्यादि प्रसंगीं महार संबळ सनई व मांग डफ वाजवितात. फांशीं देण्याचें काम मगाखेरीज दुसरे कोणी करीत नाहीं. जागल्या मांगाव्यतिरिक्त जातीचा असल्यास तोही आपल्या जातीचीं गांवकी घरकीचीं कामें करतो. गांवगाड्याचा हरकाम्या महार खरा; पण जातिभेदामुळे त्याला चावडी चढतां येत नसे. त्यामुळे शिवाशिवीच्या कामांत चौगुला हा
