कोणत्याही संस्थेची स्वत:ची वास्तू उभी राहिली, की तिचा ऱ्हास चालू होतो. जगप्रसिद्ध शोध हे अर्धपोटी राहणाऱ्या शास्त्रज्ञांनी अहोरात्र परिश्रम करून लावले, ते काही आधुनिक अलिशान प्रयोगशाळांत बसून नाही तर त्यांच्या घरच्या माळ्यावर, कोठीच्या खोलीत लावले. हिंदुस्थानातील इंग्रजी साम्राज्याने नव्या दिल्लीची राजधानी बांधून १९३० मध्ये पुरी केली त्या वेळी इंग्रजी राज्याच्या अंतिम अंकाची सुरुवात झाली होती.
चळवळींचे आणि आंदोलनांचे काहीसे असेच आहे. प्रभावशाली आंदोलनाचे नेते राष्ट्रीय संघटना बांधू लागले आणि आंतरराष्ट्रीय परिषद भरवू लागले म्हणजे आंदोलनाच्या विषयाची पीछेहाट सुरू झालीच म्हणून समजावे. १९८५ साली महिलांची जागतिक परिषद आदिस अनाबा इथे झाली. लवकरच होणाऱ्या बिजिंग येथील दुसऱ्या महिला आंतरराष्ट्रीय परिषदेचे ढोल वाजू लागले आहेत. १९८५ ते १९९४ हे दशक स्त्री चळवळीच्या जागतिक पिछेहाटीचे ठरले आहे. निदान हिंदुस्थानातील महिला चळवळीबद्दल हे निश्चित खरे आहे.
सासरी-माहेरी, गळ्यावर सुरी
नवविवाहित वधूंच्या आत्महत्यांचे - हत्यांचे प्रमाण वाढत राहिले. माहेरी आईबापांच्या सावलीत, गर्भावस्थेपासून बोहल्यावर चढेपर्यंत देखील स्थिती काही वेगळी नाही. भ्रूणहत्या, कुपोषणाचे बळी, आत्महत्या माहेरातही होतात. त्यांची नक्की आकडेवारी जाहीर होत नाही. त्यांच्या शोकांतिकेबद्दल पोलिसात जाऊन तक्रार गुदरायला सुद्धा कोणी पुढे होत नाही. 'शहाबानो' प्रकरणी राजकारण्यांच्या खेळात मुसलमान स्त्री सापडली आणि आता पुन्हा एकदा 'त्रिवार तलाक' पद्धतीबद्दल उठणाऱ्या वादळात हिंदू आणि मुसलमान दोन्ही स्त्रियांची पिछेहाट होणार आहे.
