लिफ्ट ८७)
या तुलनेत सचिन तेंडुलकर आठवतो आणि देशमुखांच्या तटस्थतेचा हेवा वाटू लागतो. एकदा ते म्हणाले होते 'लेखक म्हणून आपली जात एकच आहे.' याला म्हणतात खरा नवनीतिवाद. अनीतिवाद्यांनीच नवनीतिवाद मांडण्याची रहस्यकथा कशी असते याचा उल्लेख मागे केला आहे. हॅमसाठी लिफ्टच बंद केला गेला आहे. त्याला पुन्हा क्रिकेट खेळायची, संधी मिळणार नाही, हे कटू सत्य स्वीकारताना तो म्हणतो,
'यस, आय अॅम टोटली फिनिशड् निलू.. जिथं अमेरिकेतही रंगभेदामुळं कृष्णवर्णीयाचं निर्विवाद वर्चस्व असणारा बास्केट बॉल या खेळात राष्ट्रीय खेळाचा दर्जा दिला जात नाही. तिथं भारतात माझी काय पन्नास ? एक तर मी तसा काळा आहे. पुन्हा दलित... धिस इज ए डिस्गस्टिंग कॉम्बिनेशन, वुईच कॅन रुईन एनिबडी...' साहित्याचे जातियीकरण आणि जातियीकरणाचे सौंदर्यशास्त्र या सिद्धान्ताला बळकटी देणारे हे उदाहरण मी इंग्रजी ग्रंथात वापरले आहे. तुलनात्मक संस्कृती अभ्यासाची साधने म्हणून या कथा महत्त्वाच्या आहेत.
अमेरिकेला न जाताच अमेरिकेवर कादंबरी लिहिणाऱ्या थॉमस मानचं उदाहरण गाजलं होतं. अफगाणिस्तानला भेट न देताच 'इन्किलाब' लिहिणाऱ्या देशमुखांना काही प्रमाणात उपेक्षा सहन करावी लागली. आस्वादक समीक्षेच्या अफूच्या सांस्कृतिक उद्योगात असेच होत राहणार. याची जाणीव असूनही भारतीय मुसलमान टेनिसपटू मुलगी व पाकिस्तानी क्रिकेट कॅप्टनच्या 'आंतरराष्ट्रीय' विवाहाची बातमी अजून ताजी आहे. 'अखेरचं षटक' खेळ मुख्य आशयसूत्रात गुंफून वाचनीय करणं हे एक आव्हान होतं. या पार्श्वभूमीवर भारतीय हिंदू मुलगी तिचा पूर्वीचा प्रियकर संतोष आणि आताचा क्रिकेटपटू पती पाकिस्तानी सलीम यांच्या त्रिकोणाचे व ड्रॉ मॅचचे चित्रण नाट्यमय पद्धतीने केले आहे. 'एक फूल दो माली' हा साचा कायम आहे.
एकाच आशयसूत्रावरील कथा एकसाची व कृत्रिम होण्याच्या धोक्याचा उल्लेख मागे केला आहे. 'ब्रदर फिक्सेशन' या कथेतील क्रिकेटपटू विकी आपल्या पत्नीच्या 'ब्रदर फिक्सेशन'चा त्रास सहन करीत असतो. त्याचा मेहुणाही क्रिकेटचा खेळाडू आहे. तो देखील आपल्या एकुलत्या बहिणीवर खूप प्रेम करतो. ती आपल्या भावावर जास्त प्रेम करते. विकी म्हणतो,
माझं मलाच नवल वाटत होतं. एखाद्या मानसशास्त्राच्या डॉक्टरप्रमाणे तिहाईत व्यक्तिच्या भावविश्वाची जर मी मानसशास्त्रीय भाषेत चिरफाड करतोय ('ब्रदर फिक्सेशन' १२४)
इथे पात्राच्या तोंडून स्वत: लेखकच चिंता व्यक्त करीत आहे. अर्थात गतशतकाच्या
